در چند ماه اخیر به‌خاطر تعدیل‌نیرو، کارم را از دست دادم؛ آیا عیدی و سنوات به من تعلق می‌گیرد؟ سقف مجاز مرخصی در هر ماه چقدر است؟ شرکتی که در آن مشغول به کار بودم، به دلیل وضعیت اقتصادی موجود تعطیل شده؛ آیا بیمه بیکاری به ما تعلق می‌گیرد؟ برای استفاده از بیمه بیکاری چه مراحلی را باید طی کنم؟ در هنگام بستن قرارداد کاری باید چه مواردی را در نظر گرفت؟ این سوالات تنها چند نمونه از سوالاتی است که این روزها کارگران از یکدیگر می‌پرسند. بسیاری از کارگران و کارمندان شرکت‌های خصوصی، با قانون کار و ماده های قانون کار آشنایی ندارند. همین موضوع می‌تواند باعث ایجاد مشکل در روند فعالیت‌های کاری‌شان شود و در برخی از موارد نیز این بی‌اطلاعی و ناآگاهی باعث می‌شود نتوانند حقوق بدیهی خود را از کارفرمایان دریافت کنند.
قانون کار؛ اهمیت ماده های قانون کار برای کارگران و کارفرمایان
تاریخچه قانون کار در ایران به دوران مشروطه برمی‌گردد. اما قانون کار جدید که امروزه نیز برای بستن قرارداد کار و هرگونه تعامل کاری بین کارگر و کارفرما به آن استناد می‌شود، در سال ۱۳۶۸ از سوی مجلس شورای اسلامی تصویب شده و پس از اصلاح موارد موردنیاز، در سال ۱۳۶۹ توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام به تصویب نهایی رسیده است.
کتاب قانون کار ۱۴۰۱ که شامل ۲۰۳ ماده و ۲۱ تبصره بوده و در ۱۲ فصل تنظیم شده است، به موارد مهمی مانند تعاریف و اصول کلی قوانین کار، نکات مهم در هنگام بستن قرارداد کار، شرایط کار، خدمات رفاهی کارگران، قوانین حفاظت فنی و بهداشت کار، میزان دستمزد، نحوه محاسبه مرخصی، مراجع حل اختلاف و قوانین شورای عالی کار، به‌تفصیل پرداخته است.
آنچه کارگران و کارفرمایان باید بدانند
مرخصی:
در کارگاه های دارای ۱۰ نفر کارگر و بیشتر مرخصی سالیانه کارگران ۲۶ روز کاری است که فقط ۹روز آن می تواند در سال ذخیره شود. مرخصی کارگرانی که به کارهای سخت و زیان آور اشتغال دارند۳۰ روز کاری در سال است. در کارگاه های دارای ۹ نفر و کمتر کارگر میزان مرخصی سالانه باحقوق ۲۱ روز کاری بوده که کارگر فقط می تواند ۵روز آن را ذخیره نماید. در این قبیل کارگاههامرخصی کارگرانی که به کارهای سخت و زیان آور اشتغال دارند ۲۴ روز کاری در سال می باشد.
مرخصی زایمان:
مرخصی زایمان برای کارگران زن که به فرزندخود شیر می دهند. چنانچه زایمان یک یا دوقلو باشد ۶ماه و برای زایمان ۳ قلو یا بیشتر یک سال می باشد. تایید شیردهی مادر به فرزند به عهده پزشک معتمد می باشد. در مورد زنان کارگری که به فرزند خود شیر نمی دهند، مرخصی زایمان ۹۰ روز و چنانچه زایمان ۲ قلو یا بیشتر ۱۰۴ روز خواهد بود. به موجب اصلاحیه قانون تنظیم جمعیت و خانواده مصوب تیرماه ۱۳۹۲، مرخصی زایمان برای بیشتر از دو فرزند هم به مادران داده می شود. طبق ماده ۷۸ قانون کار در کارگاههایی که دارای کارگر زن است کارفرما مکلف است به بانوان شیرده تا پایان دوسالگی پس از هر سه ساعت ، نیم ساعت فرصت شیر دادن بدهد این فرصت جزء ساعات کار آنان محسوب می شود. همچنین کارفرما مکلف است متناسب با تعداد کودکان و با در نظر گرفتن گروه سنی آنها مراکز مربوط به نگهداری کودکان از قبیل شیر خوار گاه ، مهدکودک و غیره را ایجاد نماید.
کارهای سخت و زیان آور :
۱- بیمه شدگان شاغل در کارهای سخت و زیان آور و کارفرمایان پس از دریافت فرم مربوط از ادارات کار و اموراجتماعی محل سکونت یا اشتغال و تکمیل آن می بایست تقاضای خود را طبق فرم شماره یک و کارفرمایان کارگاه ها با سایرمراجع مدعی سخت و زیان آور بودن شغل یا مشاغل کارگاه ، تقاضای خود را طبق فرم شماره ۲ به سازمان کاروامور اجتماعی شهرستان محل اشتغال خود تحویل و رسید دریافت نمایند.
۲- پس ازارائه درخواست کمیته انسانی با تطبیق شغل یا مشاغل مندرج در فرم های شماره (۱ یا ۲) و با توجه به مشاغل سخت و زیان آور موضوع ماده ۱۱و گزارش کارشناسان موضوع ماده ۲ آیین نامه در مورد سخت و زیان آور بودن یا نبودن هر یک از مشاغل ذکر شده درفرم تقاضا اظهار نظر نموده و طی فرم شماره ۳ جهت بررسی سایر شرایط و اقدامات بعدی مراتب را به شعبه تامین اجتماعی محل پرداخت حق بیمه ارسال و رونوشت نامه نیز برای اطلاع بیمه شده و یا سایر افرادمتقاضی فرستاده می شود.
متقاضیان پس از ابلاغ تصمیم کمیته بدوی استانی در صورت اعتراض به آراء کمیته مزبور بایستی فرم شماره چهاراعتراضات را از ادارات کار محل اشتغال دریافت و پس از تکمیل با ذکر دلایل به انضمام مدارک به سازمان کار واموراجتماعی استان یا اداره کار و امور اجتماعی محل اشتغال تسلیم نمایند.
۲- رای کمیته بدوی ظرف ۱۵ روز از تاریخ ابلاغ رای قابل تجدید نظرخواهی است.
۳- پس از ارائه اعتراض به آراء کمیته های بدوی استانی موضوع ماده ۸ آیین نامه که توسط بیمه شده یا کارفرمااز کمیته های تجدید نظر استانی درخواست گردیده ، کمیته های مزبور در این خصوص رسیدگی واظهار نظر نموده و تصمیم خود را طی فرم شماره ۵جهت اقدامات بعدی به شعبه تامین اجتماعیمحل پرداخت حق بیمه ارسال و رونوشت نامه نیز برای اطلاع بیمه شده و کارفرما فرستاده می شود.
کارهای سخت و زیان آور کارهایی هستند که دارای دو ویژگی سخت بودن و زیان آورد بودن هستند.جسم و روح انسانی طوری آفریده شده که در یک محدوده خاصی از شرایط توانایی کار بهینه را دارد.انسان در محیط کار با عوامل فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی، مکانیکی و ارگونومیکی مواجهه دارد و اگر مقدار این عوامل بیشتر یا کمتر از حدود تحمل بدن باشند به بدن انسان تنشی بیشتر ازظرفیت‌های طبیعی چه در بعد جسمانی و چه در بعد روانی وارد می نماید. نتیجه تحمیل شرایط کار بالاتر از ظرفیت طبیعی بدن باعث بروز انواع بیماری های شغلی و عوارض ناشی آن خواهد شد.
کارهای سخت و زیان آور قانون کار و قانون تامین اجتماعی به صورت مجزا و با نتایج مختلف مورد توجه قرار گرفته است.
کارهای سخت و زیان آور در قانون کار
کارهای سخت و زیان آور موضوع ماده ۵۲ قانون کار که با محوریت کاهش ساعات کار است که مقررکرده در کارهای سخت و زیان آور ساعات کار نباید از ۳۶ ساعت درهفته تجاوز نماید درحالی که درکارهای عادی ساعات کار ۴۴ ساعت در هفته است. در ماده ۶۱ قانون کار ارجاع کار اضافی درکارهای سخت و زیان آور ممنوع شده است.
در ماده ۶۵ قانون کار مرخصی کارگران شاغل در کارهای سخت و زیان آور ۵ هفته تعیین شده که حتی الامکان در دو نوبت و پایان هر شش ماه صورت پذیرد. درحالی که ماده ۶۴ قانون کار مرخصی کارهای عادی را ۲۶ روز کاری تعیین کرده است.
کارهای سخت و زیان آور در قانون تامین اجتماعی
کارهای سخت و زیان آور موضوع ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی حمایت هایی از کارگران شاغل در کارهای سخت و زیان آور اعمال نموده که شاغلان در کارهای سخت و زیان آور پیش از موعدبازنشسته شوند.
در بند الف از تبصره ۲ ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی ضمن تعریف کارهای سخت و زیان آور کارفرما رابه کاهش و حذف عوامل زیان آور نموده است و در ادامه و بند ب از همان قانون عنوان نموده چنانچه افرادی که ۲۰ سال سابقه کار متوالی و یا ۲۵ سال سابقه کار متناوب در کارهای سخت و زیان آور راداشته و حق بیمه سابقه مزبور واریز شده باشد می توانند تقاضای بازنشستگی نمایند. سوابق کار در کارهای سخت و زیان آور ۱ و نیم برابر محاسبه خواهد شد. این حمایت منجر به بازنشستگی پیش از موعد کارگران در کارهای سخت و زیان آور می شود.
قوانین کارهای سخت و زیان آور
مقایسه کارهای سخت و زیان آورو قانون کار و قانون تامین اجتماعی( موضوع ماده ۵۲ قانون کار و موضوع ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی)
مراجع صالح تشخیص صفت «سخت و زیان آور»
در قوانین و مقررات مربوط به کارهای سخت و زیان آور شرایطی تعریف شده است. وجود و یا عدم وجود شرایط مقرر باعث شمول صفت سخت و زیان آور به کارها است.
در تبصره ۱ آیین نامه اجرایی کارهای سخت و زیان آور موضوع ماده ۵۲ قانون کار تشخیص سخت و زیان آور بودن کارها بر عهده کمیته ای گذاشته شده است که ترکیب آن در ماده ۱۸همان آیین نامه مشخص شده است.
در ماده ۲ آیین نامه کارهای سخت و زیان آور موضوع ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی تشخیص شمول سخت و زیان آور بودن کار را به کمیته های بدوی و تجدید نظر موضوع مواد ۸ و ۹ همین آیین نامه محول نموده است.
شرایط بازنشستگی در کارهای سخت و زیان آور
– داشتن ۲۰ سال سابقه متوالی و یا ۲۳ سال و ۴ ماه سابقه کار متناوب در کارهای سخت و زیان آوربدون شرط سنی.
محاسبه سابقه بیمه و تطبیق دادن با شرایط زیر:
– سابقه کار کل = (سابقه کار در کارهای سخت و زیان آور ضرب در ۱ و نیم ) (سابقه کار عادی)
الف) شرایط بازنشستگی برای مردان :
۱- داشتن ۵۰ سال سن و ۳۰ سال سابقه.
۲-داشتن ۶۰ سال سن و ۲۰ سال سابقه.
۳-داشتن ۳۵ سال سابقه پرداخت حق بیمه بدون شرط سنی.
ب) شرایط بازنشستگی برای زنان :
۱-داشتن ۴۵ سال سن و ۳۰ سال سابقه.
۲-داشتن ۵۵ سال سن و ۲۰ سال سابقه.
۳-داشتن ۳۵ سال سابقه پرداخت حق بیمه بدون شرط سنی.
۴- داشتن۲۰ سال سابقه کار و ۴۲ سال سن، با ۲۰ روز حقوق بازنشسته می شوند.
افراد چنانچه یکی از شرایط فوق را داشته باشند می توانند با تکمیل فرم الف تقاضای بازنشستگی مشاغل سخت و زیان آور خود را به اداره کار محل تسلیم نمایند. درخواست افراد در کمیته بدوی بررسی و نتیجه به صورت تایید یا رد به کارگر و کارفرما اعلام می شود. کارگر یا کارفرما می تواند به رای کمیته بدوی کارهای سخت و زیان آور اعتراض داشته باشند.برای اعتراض باید فرم شماره ۴ تکمیل و به دبیرخانه کمیته بدوی ارائه شود تا موضوع جهت بررسی به کمیته تجدید نظر ارجاع شود. اعتراض به رای کمیته تجدید نظر سخت و زیان آورنیز از طریق شکایت به دیوان قابل پیگیری است.
کمیته های حفاظت فنی و بهداشت کار :
در کارگاههایی که دارای ۲۵ نفر کارگر می باشد کارفرما مکلف است کمیته ای به نام کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار با اعضاء ذیل تشکیل دهد .
-۱ کارفرما یا نماینده وی
۲ -نماینده شورای اسلامی کار یا نماینده کارگران کارگاه
۳ -مدیر فنی و در صورت نبودن او یکی از سر استادکاران
-۴ مسئول حفاظت فنی
۵ -مسئول بهداشت حرفه ای
توضیح : در کارگاههائی که نوع کار آنها ایجاب نموده حتی اگر تعدا کارگران آنها نیز از ۲۵ نفر به پائین باشد کمیته حفاظت فنی با حضور کارفرما یا نماینده وی نماینده شورای اسلامی کار یا نماینده کارگران و مسئول حفاظت فنی و بهداشت حرفه ای تشکیل خواهد شد.
نحوه برگزاری جلسات کمیته و ارسال صورتجلسات :
جلسات کمیته حفاظت فنی باید حداقل هرماه یک بار تشکیل و صورتجلسات ان به اداره تعاون ، کار ورفاه اجتماعی ومرکز بهداشت محل ارسال گردد .
فوق العاده نوبت کاری :
۱-در صورتی که نوبت کار کارگر در صبح و عصر واقع شود ۱۰ درصد حقوق ماهانه خود را علاوه برحقوق به عنوان فوق العاده نوبت کاری دریافت خواهد کرد.
۲- در صورتی که نوبت کار کارگر در صبح و عصر و شب واقع شود ۱۵ درصدحقوق ماهانه خود ار علاوه بر حقوق به عنوان فوق العاده نوبت کاری دریافت خواهد کرد.
۳- در صورتی که نوبت کارکارگر در صبح و شب یا عصر و شب واقع شود ۲۲/۵ در صد حقوق ماهانه خود ار علاوه بر حقوق به عنوان فوقالعاده نوبت کاری دریافت خواهد کرد.
اضافه کاری :
۱- در شرایط عادی هر کارگر می تواند روزانه ۴ ساعت اضافه کار انجام دهد.
۲- اضافه کار باید با توافق طرفین باشد.
۳-میزان فوق العاده اضافه کار ۴۰ در صد اضافه بر مزد هر ساعت کارعادی می باشد.
بیمه :
کلیه کارفرمایان کارگاهها ی مشول قانون کار جمهوری اسلامی ایران مکلف اند بر اساس قانون تامین اجتماعی وماده ۱۴۸ قانون کار نسبت به بیمه نمودن کارگران واحد خود اقدام نمایند و در صورت استکناف با توجه به ماده ۱۸۳قانون فوق الذکر با آنها رفتار خواهد شد.
وام مسکن و سایر حوائج ضروری:
متقاضیان وام احداث ، تکمیل و سایر حوائج ضروری و تحصیلی که تابع قانون کار و تامین اجتماعی می باشند ، می بایست به سازمان تامین اجتماعی و بانک رفاه کارگران مراجعه نمایند.
عیدی و پاداش :
برابر مصوبه مجلس شورای اسلامی عیدی و پاداش کارگرانی که ۱۲ ماه تمام اشتغال به کار داشته اند معادل ۲ ماه آخرین حقوق می باشد منوط به این که از سقف ۹۰ برابر حقوق مزد روزانه تجاوز ننماید. عیدی کارگرانی که کمتر از۱۲ ماه سابقه کار داشته باشند متناسب با ماههای کارکرد آنان پرداخت می شود.
خدمت نظام وظیفه :
خدمت نظام وظیفه و همچنین شرکت داوطلبانه کارگران در جبهه از تاریخ ۱۳۶۹/۱۲/۱۵ تا۱۳۸۳/۳/۸جزء سنوات خدمت و کار آنان محسوب می شود مشروط به آنکه کارگر از همان کارگاه به خدمت اعزام شده و پس از پایان خدمت وظیفه نیز در همان واحد ادامه کار دهد.
پاداش بازنشستگی:
پاداش بازنشستگی به میزان سالی ۱ ماه آخرین حقوق می باشد و فقط در هنگام بازنشستگی کارگر ، از سوی کارفرما قابل پرداخت است.
اخراج:
در صورتی که اخراج کارگری مورد تایید مراجع حل اختلاف مقرر در قانون کار قرار گیرد، کارفرما مکلف است به نسبت هر سال سابقه کار معادل یک ماه آخرین حقوق کارگر را به عنوان حق سنوات به وی پرداخت نماید. کارگرانی که ازکار اخراج می شوند باید به اداره کارو امور اجتماعی محل کار خود مراجعه و دادخواست رسیدگی دهند در صورتی که اخراج مورد تایید واقع نشود ، کارفرما مکلف است کارگر را به کار بازگرداند.
