حقوق و دستمزد همان هزینه ای است که جهت کار انجام گرفته در فرآیند تولید یا خدمات برای مدت زمانی مشخص، به فرد پرداخت می گردد .حقوق و دستمزد به انگلیسی PAYROLL گفته می شود و منظور از آن، سهم نیروی کار در پروسه خدمات رسانی و یا تولید کالا بوده و به ازای آن، مبلغی به پرسنل انجام دهنده، تعلق می گیرد .

یکی از مهمترین عواملی که سبب می شود افراد به سمت کسب و کار سوق پیدا کنند و شغلی برای خود بیابند، درآمدی است که به ازای کار خود دریافت می کنند .از همین رو مسئله محاسبه حقوق و دستمزد، فرمول های محاسبه و به طور کلی آشنایی با حسابداری حقوق و دستمزد چه برای کارکنان، چه برای حسابداران و چه برای کارفرمایان، امری بسیار جدی و مهم است .لازم است بدانید واحد کارگزینی با  ارائه اطلاعات بنیادین حقوق یا همان حکم کارگزینی به حسابدار، شرایط حسابداری حقوق و دستمزد را فراهم می کند .اطلاعات مدارک پرسنل از واحد کارگزینی ارائه و با صدور حکم، پرداخت حقوق و دستمزد را پیش می رود .

منابع انسانی و حقوق و دستمزد

حقوق کارکنان شامل سه مورد می شود که عبارتند از :

• حقوق پایه پرسنل

• کسر کسورات ( مالیات، بیمه، بازنشستگی و…)

• مزایا (عیدی، حق مسکن، حق اولاد، پاداش، حق ماموریت و…) توجه داشته باشید که حق مسکن مشمول بیمه است .

حسابداری حقوق و دستمزد به بررسی کارکرد ماه، میزان اضافه کاری، تعداد روزهای غیبت، روز های مرخصی، محاسبه حقوق ماهیانه، محاسبه عیدی ذخیره و پرداختی ، محاسبه سنوات ذخیره و پرداختی ، محاسبه بازخرید مرخصی پرسنل و …..  می پردازد. حقوق و دستمزد، یک زیرمجموعه از حوزه منابع انسانی می باشد، بنابراین محاسبات و عملیات مربوط به حقوق و دستمزد، توسط کارشناس منابع انسانی انجام می شود.

ويژگي هاي سيستم حقوق و دستمزد :

• براي امرار معاش کافي باشد و بتواند نيازهاي اوليه كاركنان را برآورده سازد .

• ايجاد انگيزه نمايد و باعث تشويق كاركنان به عملكرد بهتر شود .

• اقتصادي و مؤثر باشد و هم با توان مالي سازمان و هم با توانائيها و مهارتهاي كاركنان متناسب باشد .

• سازمان را قادر سازد با سازمانهاي ديگر رقابت کند.

• منطقي باشد و کارکنان منطقي بودن آن را بپذيرند.

• منصفانه و عادلانه باشد، يعني ضوابط و شرايط براي اعطاي آن يكسان باشد .

 نکات مهم در طراحي سيستم حقوق و دستمزد

۱- این سیاستها بایدتغییرات کیفی و کمی در سطح هزینه زندگی و اثرات نسبی آن را بر میزان حقوق و دستمزد در نظر داشته باشند.

۲- این سیاستها در هر سازمان باید متناسب با توان مالی آن سازمان تهیه و تنظیم گردد.

۳- میزان پرداختها در یک رشته کاری خاص باید تقریبا متناسب باشد.

۴- میزان حقوق و دستمزد باید بر اساس ارزش واقعی کار و سهم کارکنان در افزایش کارآیی و سود سازمان پرداخت شود.

۵- در سیاستهای حقوق و دستمزد باید تدابیری را در نظر گرفت که کارکنان را به کار کردن بهتر و بیشتر ترغیب کرد.

۶- سیاستها باید به گونه ای باشند که نظام شایستگی را گسترش داده و موجب روحیه کسب دانش ومهارت شده و رفتارهای مطلوب را تقویت کند.

ارزش نسبي مشاغل مختلف در سازمان، ارزش نسبي کارکنان، سطح حقوق و دستمزدهاي رايج ، نقش اتحاديه ها و سنديکاها و اوضاع اقتصادي کشور از جمله عوامل مهمي هستند که بايد در هنگام طراحي سيستم حقوق و دستمزد در نظر گرفته شوند.

 مراحل مختلف طراحي سيستم حقوق و دستمزد:

مراحل مختلف طراحي سيستم حقوق و دستمزد عبارتند از:

۱-تجزيه و تحليل شغل:  به وسيله تجزيه و تحليل شغل معلوم مي شود يك شغل شامل چه وظايفي است و براي انجام آن چه مهارتها، دانش و توانايي هايي لازم است.

۲-  شرح شغل: در شرح شغل خلاصه‌اي از وظايف و مسئوليت‌هاي موجود در شغل، ابزار و وسايل مورد استفاده در آن، ارتباطش با ساير مشاغل در سازمان، و شرايطي كه كار، تحت آن انجام مي گيرد تشريح مي‌شود.

۳- ارزشيابي شغل: فرآيندي است كه به بوسيلة آن ارزش و اهميت نسبي مشاغل مختلف در سازمان تعيين مي گردد تا پرداخت به هر شغل متناسب با ارزش آن شغل باشد.

۴- بررسي نرخ حقوق و دستمزدهاي متداول در صنعت:

۵- تعيين نرخ پرداخت: در اين مرحله فرض بر اين است كه از روش امتيازي براي ارزشيابي مشاغل استفاده شده است.

۶-  تعديل و ترميم سيستم پرداخت: سيستم پرداخت بايد انعطاف پذير بوده، قابليت تطابق با نوسانات اقتصادي و روندهاي اجتماعي را هم داشته باشد.

۷-  ارزيابي تفاضلي حقوق و دستمزد:  به وسيله ارزيابي عملکرد، گروه و پايه شغلي کارکنان بدرستي معين و متناسب با آن حقوق پرداخت مي شود. بدين ترتيب، يک سيستم تفاضلي حقوق و دستمزد در سازمان به وجود مي آيد که به موجب آن، هر کسي متناسب با تحصيلات، مهارت، تخصص و سايرويژگيهايش حقوق دريافت مي دارد.

۸-  بررسي قوانين و مقررات درون سازماني

۹-  بررسي قوانين و مقررات دولتي حاکم بر پرداخت

فرمول های محاسبه حقوق

نحوه محاسبه حقوق و دستمزد، دارای فرمول های گوناگونی است که هر کدام می توانند بخشی از نیازهای یک حسابدار را برآورده سازند. نمونه هایی از فرمول حقوق و دستمزد حسابداری به شرح ذیل است:

فرمول محاسبه بر اساس ساعات اضافه کاری

برای محاسبه ساعات اضافه کاری بر اساس ماده ۵۹ قانون کار، دو شرط الزامی است . شرط اول آن است که فرد علاقه داشته باشد اضافه کاری انجام دهد،دوم آن که دستمزد هر ساعت اضافه کاری ۴۰ درصد بیش از سایر ساعات کاری محاسبه می شود.

تعداد ساعات اضافه کاری * ۱۴۰% * ۱۹۲ ساعت (تعداد ساعت کار در ماه)/ حقوق پایه =اضافه کاری

فرمول محاسبه تعطیل کاری

مطابق قانون، روزهای جمعه تعطیل رسمی هستند. از سوی دیگر در همین قانون قید شده است که حقوق کارکنان باید بر اساس ۳۰ روز کار تعیین شود.

به این معنا که روزهای تعطیل نیز دارای حقوق و دستمزد همچون سایر روزهای کاری هستند. در صورتی که در روزهای تعطیل کار کنند، می بایست ۴۰ درصد بیش از حقوق روزهای عادی را دریافت نمایند.

ساعات تعطیل کاری * %۱۴۰ * ۱۹۲ ﺳﺎﻋﺖ (تعداد ساعت کار در ماه) / ﺣﻘﻮﻕ ﭘﺎﯾﻪ =تعطیل کاری

فرمول محاسبه شب کاری

کار کردن در شب برای کارکنانی که غیر نوبتی هستند، ۳۵ درصد بیش از دستمزد ساعات کاری عادی محاسبه می شود.

ساعات شب کاری * %۱۳۵ * ۱۹۲ ﺳﺎﻋﺖ (ساعات کار در ماه) / ﺣﻘﻮﻕ ﭘﺎﯾﻪ =شب کاری

فرمول محاسبه نوبت کاری

نوبت کاری که با عنوان شیفت نیز از آن نام برده می شود دارای سه دسته محاسباتی گوناگون است :

شیفت کاری در بازه های ۶ صبح الی ۲ بعد از ظهر

ساعات شیفت (نوبت کاری) *۱۰% * ۱۹۲ ﺳﺎﻋﺖ (ساعات کار در ماه) / ﺣﻘﻮﻕ ﭘﺎﯾﻪ =دستمزد

شیفت کاری در بازه های ۲ بعد از ظهر الی ۱۰ شب

ساعات شیفت (نوبت کاری) * %۱۵ * ۱۹۲ ﺳﺎﻋﺖ (ساعات کار در ماه) / ﺣﻘﻮﻕ ﭘﺎﯾﻪ =دستمزد

شیفت کاری در بازه ۱۰ شب الی ۶ صبح

ساعات شیفت (نوبت کاری)* %۲۲٫۵ * ۱۹۲ ﺳﺎﻋﺖ (ساعات کار در ماه) / ﺣﻘﻮﻕ ﭘﺎﯾﻪ =دستمزد

فرمول محاسبه سنوات

مطابق قانون، تمامی صاحبان بنگاه های اقتصادی و کارفرمایان موظف هستند به کارگرانی که یک سال یا بیشتر بر اساس قانون کار، برای آنها کار کرده اند، سنوات پرداخت نمایند. آنها باید مبلغی برابر با آخرین حقوق و دستمزد پرسنل را به عنوان سنوات پرداخت نمایند.

تعداد روزهای کارکرد * ۳۶۵ ﺭﻭﺯ / ﺣﻘﻮﻕ ﭘﺎﯾﻪ =سنوات

فرمول محاسبه عیدی

پس از اتمام سال، مبلغی معادل دو برابر حقوق پایه می بایست از سوی کارفرما به کارکنان پرداخت گردد.

مبلغ نباید بیش از سه برابر حداقل حقوق دریافتی در سال گذشته توسط پرسنل باشد.

اگر بیشتر از سه برابر حداقل حقوق نبود = دو برابر حقوق

اگر بیشتر بود = روزهای کارکرد * ۳۶۵ / ۳ * ﺣﺪﺍﻗﻞ پایه ﺣﻘﻮﻕ

محاسبه بیمه

در ابتدا باید بگوییم حق بیمه چیست؟

حق بیمه وجهی است که به سازمان تامین اجتماعی پرداخت تا بیمه شونده از مزایای بیمه بهره مند گردد.مطابق قانون تامین اجتماعی، فرمول محاسبه بیمه سهم کارمند بیان می کند که مبلغ بیمه، ۳۰% از مبلغ حقوق افراد را در بر می گیرد اما باید توجه کرد که تنها ۷% از این مبلغ را بیمه شونده پرداخت می کند و مابقی ۲۳% برعهده کارفرما است.

محاسبه مالیات

بر اساس قانون، تمامی افرادی که به هر نحوی فعالیت اقتصادی دارند و حقوق دریافت می کنند وهمچنین از بیمه تامین اجتماعی استفاده می نمایند، میبایست بخشی از درآمد خود را تحت عنوان مالیات برحقوق و دستمزد، تسلیم وزارت اقتصاد و دارایی کنند.

مالیات حقوق: با توجه به مبلغ حقوق دریافتی، کارمند موظف است ۱۰ درصد از حقوق خود رامالیات پرداخت کند. البته باید این نکته را نیز در نظر داشت که نسبت به سقف حقوق  کارمند،پرداخت مالیات حقوق متفاوت است.

فرمول محاسبه و کسر مالیات از حقوق به شرح زیر است:

۰ % * حقوق پرداختی ماهانه پایین تر از  ۳،۰۰۰،۰۰۰ =مالیات حقوق

۱۰ % * حقوق پرداختی ماهانه بالاتر از  ۳،۰۰۰،۰۰۱ =مالیات حقوق

۱۵ % * حقوق پرداختی ماهانه بالاتر از  ۷،۵۰۰،۰۰۰ =مالیات حقوق

۲۰ % * حقوق پرداختی ماهانه بالاتر از  ۱۰،۵۰۰،۰۰۰ =مالیات حقوق

۲۵ % * حقوق پرداختی ماهانه بالاتر از  ۱۵،۰۰۰،۰۰۰ =مالیات حقوق

۳۵ % * حقوق پرداختی ماهانه بالاتر از  ۲۱،۰۰۰،۰۰۰ =مالیات حقوق

مساعده: 

گاهی کارمندان در وسط ماه به دلیل کسری بودجه خود درخواست مبلغی از حقوق خود می کنند که با عنوان مساعده در سیستم حقوق و دستمزد شناخته می شود.

در پایان ماه مبلغ مساعده به عنوان یکی از کسورات از حقوق کارمند کسر و مانده پرداخت می شود.

وام: 

برخی از شرکت ها تسهیلاتی همچون پرداخت وام را برای کارکنان خود در نظر می گیرند.کارمند در صورت نیاز به پول برای موراد ضروری خود می تواند درخواست وام کند و به صورت قسط بنیدمبلغ وام را به شرکت بازگرداند.بنابراین در زمان محاسبه کسورات مبلغ قسط وام از مبلغ حقوق پرداختی کسر می شود.