بر اساس ماده ۶۲ قانون کار، مرخصی استحقاقی به کلیه افرادی که در بخش‌های دولتی و خصوصی، مشغول به کار هستند، اختصاص پیدا می‌کند. این مرخصی شامل روزهایی در ماه می‌شود که انتخاب آنها به توافق طرفین یعنی کارگر و کارفرما بستگی دارد.
هیچ فردی نمی‌تواند ادعا کند که به استراحت و دوری از محیط کار نیاز ندارد! همه کارمندها و کارگرها در طول سال به چند روز دوری از کار احتیاج دارند تا به کارهای شخصی خود برسند یا به مسافرت بروند. مرخصی استحقاقی پاسخی مناسب به این نیاز انسان‌هاست. مرخصی سالانه یکی از انواع مرخصی است که به همه افرادی که تحت قانون وزارت کار فعالیت می‌کنند، تعلق می‌گیرد.
بر اساس ماده ۶۲ قانون مرخصی وزارت کار، مرخصی استحقاقی روزهایی از سال است که هر شخص می‌تواند بدون آنکه از حقوقش کم شود، در محیط کار حاضر نشود. همه افراد شاغل از جمله کارگرها، کارمندهای دولت و کارکنان بخش خصوصی مشمول این قانون می‌شوند. معمولاً کارفرما به‌وسیله یک برنامه حسابداری و حضوروغیاب مناسب، به مرخصی کارمندان خود رسیدگی می‌کند. نام دیگر مرخصی استحقاقی، مرخصی سالانه است.
مرخصی استحقاقی
یکی از انواع مرخصی های قانون کار ، مرخصی استحقاقی یا مرخصی سالانه است که این نوع ازمرخصی به صورت یکسان برای کلیه مشمولان قانون کار اعم از کارگران و کارمندان به مدت یک ماه در سال تعیین شده است . لازم به ذکر است که در مدت زمان مرخصی استحقاقی ، حقوق یا مزد نیزپرداخت خواهد شد .
مرخصی استحقاقی چیست؟
مرخصی به تعدادی از روزهای کاری یک کارگر یا کارمند می گویند که به انتخاب خود فرد یکی از روز های هفته را به انجام امور شخصی بگذراند و در محل کار خود حاضر نشود. مرخصی انواع مختلفی در قانون کار دارد که یکی از آنها «مرخصی استحقاقی» است.
در ادامه این مطلب به بررسی انواع مرخصی استحقاقی و مدت زمان آن و همچنین مواد قانونی مربوط به مرخصی استحقاقی در قانون کارمی پردازیم.
تعریف مرخصی استحقاقی
مطابق ماده ۶۲ قانون کار، مرخصی استحقاقی، روزهایی در ماه را شامل می شود که به انتخاب خود شخص شاغل و بدون آنکه از حقوق او مبلغی کسر شود می تواند در محل کار خود غیبت کند. تمامی مشمولان این قانون شامل کارگران و کارمندان بخش خصوصی از آن برخوردار می شوند و به این دلیل که مدت زمان استفاده از این مرخصی برای هر سال مشخص شده است، به آن مرخصی سالانه هم می گویند.
مدت زمان مرخصی استحقاقی
مرخصی استحقاقی برای هر کارگر یا کارمند به میزان دو روز و نیم در ماه محاسبه شده است که درسال مجموعا ۱۹۲ ساعت و معادل ۲۶ روز در یک سال می شود.
افراد می توانند ۹ روز از این ۲۶ روز را ذخیره کنند و در سال بعد از آن استفاده کنند یا اینکه در پایان سال در صورتی که از مرخصی‌های خود استفاده نکرده باشند، پول آن را از کارفرمای خود دریافت کنند.
البته استفاده از مرخصی استحقاقی به نظر کارفرما هم بستگی دارد. در شرکت های خصوصی ودولتی گاهی بعضی از کارفرمایان پرسنل را مجبور به استفاده از مرخصی ها می کنند و در صورت عدم استفاده به جز۹ روز آن بقیه مرخصی ها از بین می رود و اصطلاحا می سوزد.
همچنین مدت زمان مرخصی استحقاقی در مشاغل سخت و زیان آور ۳ روز در ماه و معادل ۵ هفته در سال است که باید در نوبت شش ماه اول و شش ماه دوم سال استفاده شود.
تشخیص چگونگی کارهای سخت و زیان آور طبق آیین نامه مربوطه و به تشخیص کمیته مختص این کار و نحوه ی کار آن در آیین نامه مزبور توضیح داده شده است.
تمدیدمرخصی استحقاقی
تمدید مرخصی از طریق درخواست کتبی کارگر و موافقت کتبی کارفرما انجام می شود. در این مورد تاریخ شروع مرخصی بلافاصله پس از انقضاي مرخصی قبلی است و کارگر باید در پایان مرخصی درمحل کار خود حاضر شود.
نکته قابل ذکر این است که اگر کارفرما در زمان مرخصی بیمار شود، می تواند از مرخصی استعلاجی خود استفاده کند و باقی مانده مرخصی استحقاقی درخواستی او ذخیره می شود.
پرداخت مزدمرخصی استحقاقی
مطالباتی که به مدت مرخصی استحقاقی کارگر مربوط می شود، در موارد زير محاسبه و پرداخت می شود:
در صورت فسخ يا اتمام قرارداد کار و اخراج کارگر درصورت بازنشستگی کارگر از کار افتادگی کلی کارگر درصورت تعطیلی کارگاه در صورت فوت کارگر (در صورت فوت کارگر مطالبات او به وارث قانونی او پرداخت می شود).
مرخصی استحقاقی سالانه
در صورتی که کارگر قصد داشته باشد از همه مرخصی سالیانه خود به صورت یکجا استفاده کند بااحتساب ۴روز جمعه می تواند یک ماه به مرخصی برود.
اما اگر تصمیم داشته باشد که این مرخصی ها را به تناوب استفاده کند همان ۲۶ روز برای اومحاسبه می شود. همچنین مرخصی کمتر از يک روز جزِو مرخصی استحقاقی به شمار می رود.
مرخصی استحقاقی کارگزان فصلی
مدت مرخصی استحقاقی که ذکر شد مربوط به کارگرانی است که به صورت مداوم یعنی در طی یک سال و به صورت سالانه مشغول به کار می باشند؛ کارگران دیگر مثل کارگران فصلی یا کارگرانی که کمتر از یک سال به کاری مشغول بوده اند.
طبق ماده ۶۸ قانون کار
«میزان مرخصی استحقاقی فصلی بر حسب ماه های کارکرد تعیین می شود.» به موجب قسمت انتهایی ماده ۶۴ قانون کار که می گوید:
«برای کار کمتر از یک سال، مرخصی مزبور به نسبت مدت کار انجام یافته محاسبه می شود.»
مواد قانونی مرخصی استحقاقی در قانون کار
شرایط و ضوابط مرخصی استحقاقی کارگران در قانون کار به شرح زیر است:
سایر روزهای تعطیل جزء ایام مرخصی محسوب نخواهد شد. ماده ۶۴ قانون کار کارگران به جزتعطیلات رسمی کشور روز ۱۱ اردیبهشت روز کارگر را هم تعطیل هستند و کارفرمایان نباید در این روز کارگران را وادار به کار کنند. اگر کارفرمایان در این روز کارگران را به خدمت بگیرند باید حقوق کارگر و دستمزد و اضافه کار روز تعطیل برای ایشان محاسبه شود. ماده ۶۳ قانون کاربرای کار کمتر از یک سال مرخصی به نسبت مدت کار محاسبه می‌شود. ماده ۶۴ قانون کار در صورت عدم توافق کارگر و کارفرما در مورد زمان مرخصی کارگر، نظر اداره کار و امور اجتماعی محل لازم الاجرا است.
ماده ۶۹ قانون کار کارگر تنها می‌تواند ۹روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره کند. ماده ۶۶ قانون کار در صورت تنظیم مرخصی کارگران (سه ماه آخر هرسال برای سال بعد با تایید شورای اسلامی کار) در روزهای سال امکان جابجایی مرخصی بین خود کارگران وجود دارد. ماده ۶۹ قانون کار در صورت بازنشستگی، ازکارافتادگی کلی، تعطیلی کارگاه یا فوت کارگر، مطالبات بابت مرخصی استفاده نشده به کارگر یا ورثه پرداخت می‌شود. ماده ۷۱ قانون کار نحوه استفاده از مرخصی بدون حقوق کارگران و مدت آن و شرایط برگشت آنها به کار بعد از استفاده از مرخصی با توافق کتبی کارگریانماینده قانونی او و کارفرما تعیین می‌شود.
ماده ۷۲ قانون کار به موجب قانون اساسی ، شکل ومحتوا و ساعات کار باید چنان باشد که هر فرد علاوه بر تلاش شغلی ، فرصت و توان کافی برای خودسازی معنوی ، سیاسی و اجتماعی را داشته باشد . به همین دلیل ، در قوانین ناظر بر اشتغال اعم از قانون کار و یا قانون مدیریت خدمات کشوری ، مرخصی هایی مورد پیش بینی قرار گرفته است تا با استفاده از آنها ، نیروی کار بتواند آرامش و آسایش را تجربه نموده و به دغدغه های فردی خود پاسخ دهد .
یکی از انواع این مرخصی ها ، مرخصی استحقاقی است که در قانون کار مورد پیش بینی قرارگرفته است و همه مشمولان این قانون اعم از کارگران و کارمندان بخش خصوصی از آن برخوردارخواهند بود و از آن جهت که مدت زمان استفاده از این مرخصی برای هر سال مشخص شده است ،به آن مرخصی سالانه نیز گفته می شود .
به همین مناسبت ، در ادامه این مقاله قصد داریم به بررسی مدت زمان مرخصی استحقاقی یاسالانه کارگران در قانون کار پرداخته و جزییات آن اعم از ذخیره مرخصی استحقاقی و مرخصی استحقاقی کارگران فصلی را مورد توجه قرار دهیم .
مرخصی استحقاقی قانون کار
قانون کار ایران در ضمن مواد ۶۴ الی ۷۴ به تدوین موادی در خصوص انواع مرخصی پرداخته است که یکی از انواع این مرخصی ها ، مرخصی استحقاقی است که در کنار مرخصی استعلاجی ،مرسوم ترین انواع این مرخصی ها به شمار می روند .
مرخصی استحقاقی که در بسیاری از موارد تحت عنوان مرخصی سالیانه نیز شناخته می شود ، به نوعی از مرخصی گفته می شود که کارگران و یا کارمندان در طول سال ، می توانند اوقاتی را به عنوان مرخصی استفاده کرده و در عین حال ، حقوق نیز دریافت دارند .
به موجب ماده ۶۴ این قانون در خصوص اینکه مدت زمان مرخصی استحقاقی مشمولان قانون کار چقدر است ، چنین مقرر شده است :
” مرخصی استحقاقی سالانه کارگران با استفاده از مزد و احتساب چهار روز جمعه ، جمعا یک ماه است . سایر روزهای تعطیل جزو ایام مرخصی محسوب نخواهد شد . برای کار کمتر از یک سال ،مرخصی مزبور به نسبت مدت کار انجام یافته محاسبه می شود ” .
بنابراین ، می توان گفت مدت زمان مرخصی استحقاقی یا سالانه مشمولان قانون کار ، به ازای هرسال کار ، یک ماه خواهد بود . ذکر این نکته ضروری است که روزهای تعطیل سال ، به هیچ وجه جزءمرخصی های استحقاقی کارمندان یا کارگران مشمول قانون کار منظور نخواهند شد و حکم مرخصی سالانه را نخواهند داشت . همچنین ، ماده ۷۰ قانون کار اضافه کرده است : ” مرخصی کمتراز یک روز ، جزء مرخصی استحقاقی منظور می شود ” .
