هدف از تدوین آیین نامه حمل دستی بار ایمن‌سازی محیط کار و صیانت از نیروی انسانی و منابع مادی و پیشگیری ازحوادث وبیماریهای ناشی از کار و ارتقاء سطح بهره‌وری در کلیه کارگاههائی که حمل دستی بار وفرایندهای مرتبط با آن که به هر نحو ممکن انجام می‌گیرد می‌باشد.
آیین نامه حمل دستی بار
دامنه شمول
این آیین‌نامه در کلیه کارگاههای مشمول ماده ۸۵ قانون کار جمهوری اسلامی ایران لازم‌الاجراست.
فصل اول: تعاریف
حمل دستی بار
انتقال و جابجائی بار توسط دست و دیگر بخش‌های بدن که همراه بالا بردن، پایین آوردن، کشیدن، هل دادن، نگه داشتن، چرخاندن و یا ترکیبی از موارد فوق می‌باشد.
ارگونومی
علم اصلاح و بهینه‌سازی محیط، مشاغل و تجهیزات به گونه‌ای که متناسب با محدودیت‌ها و قابلیت‌های انسان باشد.
بار متعارف
باری است که با توجه به شکل، اندازه، ابعاد، نوع، وزن و درجه حرارت آن، کارگری که دارای شرایط جسمانی مناسب باشد بتواند آن را به راحتی بلند یا حمل نماید.
بار سنگین
باری است که وزن آن از حد مجاز بیشتر می‌باشد.
ایستگاه کار
محلی است که کارگر در آن به کمک تجهیزات و وسایل کار به فعالیت مربوط به خود مشغول است.
فیزیولوژی کار
شاخه‌ای از علم ارگونومی است که در آن قابلیت و توانمندی افراد در انجام فعالیتهای جسمانی سنجیده می‌شود. بارهای بددست:
بارهایی هستند که مچ دست برای نگهداشتن آن می‌بایست تا ۹۰ درجه خم شود و یا به دست خوب جفت نمی‌شوند ودارای جای دست مناسب نیستند و یا بارهایی که لبه‌های سخت و تیز و یا بزرگ دارند و یا بارهایی که از طریق کیسه‌های نرم از وسط خم می‌شوند.
کارگر نوجوان
کارگری است که سنش مطابق قانون کار بین ۱۵ تا ۱۸ سال تمام باشد.
ماده ۱
حمل دستی بار به صورت انفرادی در موارد ذیل ممنوع است:
الف) برای نوع کاری که انجام می‌گیرد سنگین باشد.
ب) در جایی بسیار بلند یا کوتاه (خارج از حدود بین ران پا و شانه) قرار گرفته باشد به گونه‌ای که امکان بلند کردن ایمن آن وجود نداشته باشد.
ج) بسیار بزرگ، حجیم و یا دارای شکلی بوده که امکان دسترسی به آن مشکل باشد و یا جلوی دیدشخص را بگیرد.
د) مرطوب، لغزنده و یا دارای لبه‌های تیز بوده به طوریکه گرفتن آن مشکل باشد.
هـ) بی‌ثبات بوده و مرکز ثقل آن به دلیل حرکت محتویات آن تغییر نماید.
ماده۲
حمل دستی بار درصورت وجود شرایط نامناسب جوی، محیطی و کارگاهی که احتمال بروز حوادث و بیماریهای ناشی ازکار می‌رود، ممنوع است.
ماده۳
کارگرانی که در فرایند شغلی خود به طور پیوسته یا ناپیوسته حمل دستی بار را انجام می‌دهند بایستی علاوه بربرخورداری از سلامت جسمی، روحی و روانی متناسب با نوع کار از نظر شرایط جسمانی نظیر قد و وزن و جنسیت نیزمتناسب با وظیفه محوله باشند.
تبصره
بکارگیری کارگران مذکور منوط به انجام معاینات بدو استخدام و دوره‌ای به ویژه از نظر آسیب‌های اسکلتی ـ عضلانی مطابق قوانین کار و تأمین اجتماعی می‌باشد.
ماده۴
حمل دستی بار درصورتی مجاز است که امکان استفاده از وسایل یا تجهیزات مکانیکی مناسب و یا اصلاح شرایط کارگاهی نظیر چیدمان دستگاهها و تجهیزات و ایستگاههای کاری مقدور نباشد.
ماده۵
کارفرما مکلف است تدابیر لازم جهت ارزیابی چگونگی وضعیت حمل دستی بار در کارگاه و شناسائی خطرات مربوطه رااتخاذ نموده و با استفاده از راهکارهای فنی ـ مهندسی و علمی به اصلاح وضعیت حمل دستی بار از نظر ارگونومی وایمنی مبادرت نماید.
ماده۶
در حین حمل دستی بار انجام اعمال ناایمن مانند شوخی‌کردن دویدن، پریدن، پرتاب نمودن و نیز کلیه اعمالی که مغایراصول ایمنی و بهداشتی باشد ممنوع است.
ماده۷
کارفرما مکلف است وسایل حفاظت فردی متناسب با حمل دستی بار را برای کارگران مربوطه فراهم نماید.
ماده۸
کارگران موظفند به کلیه دستورالعمل‌ها و توصیه‌های بهداشتی و ایمنی در زمینه حمل دستی بار که ازطرف کارفرما ومراجع ذیصلاح ارائه می‌گردد عمل نموده و از وسایل حفاظت فردی که توسط کارفرما بدین منظور تهیه شده استفاده نمایند.
فصل سوم : مقررات اختصاصی
ماده ۹
کارفرما مکلف است ضمن تعلیم روشهای صحیح و مناسب حمل دستی بار، کارگران خود را از خطرات‌احتمالی آگاه‌نموده و نظارت‌های‌لازم را در این زمینه‌ها اعمال نماید.
ماده۱۰
درمواردی که کارگر مجبور به انجام فعالیتهای خارج از حدتوان فیزیولوژیکی باشد، کارفرما مکلف است بااعمال تمهیداتی مانند چرخش کار، زمان استراحت و طراحی ایستگاههای کار بسته‌بندی مناسب و رعایت اصول انبارداری نسبت به حذف یا کاهش آسیب‌های ناشی از حمل دستی بار اقدام نماید.
تبصره
برای محاسبه حد توان فیزیولوژیکی می‌بایستی از فرمول مندرج در ضمیمه شماره ۳ استفاده شود.
ماده۱۱
کارفرما مکلف است دستگیره‌های متناسب با نوع بار برای گرفتن بسته‌ها و بارهای بددست تعبیه نماید.
ماده۱۲
در فعالیت بلند کردن بار میزان مجاز بار برای کارگران مرد با گروه سنی ۵۰ ـ ۱۹ سال باید از روش محاسباتی مندرج درضمیمه شماره ۴ استفاده شود.
تبصره۱
میزان مجاز بلندکردن بار برای کارگران نوجوان و مرد بالای ۵۰ سال هفتاد و پنج درصد مقدار به دست آمده از روش فوق می‌باشد.
تبصره۲
میزان مجاز بلند کردن بار برای کارگران زن با گروه سنی ۵۰ ـ ۱۹ سال هفتاد درصد مقدار به دست آمده از روش فوق می‌باشد.
تبصره۳
میزان مجاز بلندکردن بار برای کارگران نوجوان و زن بالای ۵۰ سال ۴۵ درصد مقدار به دست آمده از روش فوق می‌باشد.
ماده۱۳
نیروهای وارده به منظور کشیدن و هل دادن بار در حالت افقی و عمودی نباید از مقادیر مندرج در جدول ۱ و ۲ ضمیمه تجاوز نماید.
ماده۱۴
حداکثر وزن بلند کردن بار در کارهای نشسته برای مردان و زنان نباید به ترتیب از ۵ و ۳ کیلوگرم بیشتر باشد.
فصل چهارم : مقررات متفرقه
ماده۱۵
در فعالیتهای حمل و جابجایی بار در شرایط بهینه که به صورت یک نفره انجام می‌گیرد حداکثر بار مجاز به تفکیک گروه سنی و جنس کارگران باید مطابق جدول زیر باشد:
تبصره۱
در اوزان بالاتر از حدمجاز، حمل و جابجایی بار باید توسط وسایل مکانیکی مناسب و یا چند نفره صورت پذیرد.
تبصره۲
درصورتی که حمل و جابجایی بار در شرایط بهینه (با توجه به فاکتورهای مدت زمان حمل بار، فرکانس حمل بار،مناسب‌بودن بار، شرایط محیط کار و وضعیت بدن حین‌کار) امکان‌پذیر نباشد مقادیر جدول فوق مطابق استانداردها ومقررات موجود تعدیل خواهد شد.
ماده۱۶
حمل و جابجایی بار برای زنان در طول مدت بارداری و همچنین ده هفته پس از زایمان ممنوع می‌باشد.
ماده۱۷
جهت حمل دستی مواد سمی و شیمیایی که مواجهه پوستی یا استنشاقی یا گوارشی با آن منجر به ایجاد آسیب یامسمومیت می‌گردد استفاده از ظروف یا محفظه‌های مقاوم در بسته و محصور که امکان مواجه با مواد مذکور وجودنداشته و دارای برچسب حاوی مشخصات ماده شیمیایی یا سمی موردنظرباشد الزامی است.
ماده۱۸
مسئولیت رعایت مقررات این آیین‌نامه برعهده کارفرمای کارگاه بوده و درصورت وقوع هرگونه حادثه یا بیماری ناشی از کار به دلیل عدم توجه کارفرما به الزامات قانونی مطابق مواد ۱۷۵ و ۱۷۶ قانون کار عمل شده و نامبرده مکلف به جبران خسارت وارده به زیان‌دیدگان می‌باشد.
