پیمان دسته جمعی کار عبارت است از پیمانی کتبی که به منظور تعیین شرایط کار فیمابین یک یا چند شورا یا انجمن صنفی یا نماینده قانونی کارگران از یک طرف و یک یا چند کارفرما و یا نمایندگان قانونی آنها از سوی دیگر و یا فیمابین کانون ها و کانونهای عالی کارگری و کارفرمایی منعقد می شود.

پیمان دسته جمعی کار عبارت است از پیمانی کتبی که به منظور تعیین شرایط کار فی مابین یک یا چند شورا یا انجمن صنفی یا نماینده قانونی کارگران از یک طرف و یک یا چند کارفرما و یا نمایندگان قانونی آنها از سوی دیگر و یا  فی مابین کانون ها و کانونهای عالی کارگری و کارفرمایی منعقد می شود. هدف از مذاکرات دسته جمعی، بهبود شرایط تولید یا امور رفاهی کارگران یا حل مشکلات شغلی کارگران می باشد.

در صورتی که طرفین توافق کنند می توانند از وزارت کار تقاضا کنند شخص بی طرفی که در زمینه مسائل کار تبحر داشته باشد به عنوان کارشناس پیمانهای دسته جمعی به آنها معرفی و ملحق کند.

در صورتی که مذاکرات منجر به انعقاد پیمان دسته جمعی کار شود، باید متن پیمان در سه نسخه تنظیم و به امضا طرفین برسد. دو نسخه در اختیار طرفین پیمان و یک نسخه به منظور رسیدگی و بررسی پیمان، در اختیار وزارت کار قرار داده خواهد شد.

مذاکرات و پیمانهای دسته جمعی کار

ماده۱۳۹

هدف از مذاکرات دسته جمعی ، پیشگیری و یا حل مشکلات حرفه‌ای یا شغلی و یا بهبود شرایط تولید یا امور رفاهی کارگران است که از طریق ضوابطی برای مقابله با مشکلات و تامین مشارکت طرفین در حل آنها و یا از راه تعیین و یا تغییرشرایط و نظایر اینها، در سطح کارگاه، حرفه و یا صنعت ، با توافق طرفین تحقیق می یابد.خواستهای طرح شده از سوی طرفین باید متکی به دلایل و مدارک لازم باشد.

تبصره۱

هر موضوعی که در روابط کار متضمن وضع مقررات و ایجاد ضوابط از طریق مذاکرات دسته جمعی باشد ،میتواند موضوع مذاکره قرار بگیرد، مشروط بر آنکه مقررات جاری کشورو از جمله سیاستهای برنامه‌ای دولت ، اتخاذ تصمیم در مورد آنها را منع نکرده باشد.مذاکرات دسته جمعی باید به منظورحصول توافق و حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات با رعایت شئون طرفین و با خودداری از هر گونه عملی که موجب اختلاف نظم جلسات گردد، ادامه یابد.

تبصره۲

در صورتی که طرفین مذاکرات دسته جمعی موافق باشند، می تواننداز وزارت کار و امور اجتماعی تقاضا کنند شخصتی طرفی را که در زمینه مسائل کار تبحر داشته باشد و بتواند در مذاکرات هماهنگی ایجاد کند، بعنوان کارشناس پیمانهای دسته جمعی به آنها معرفی نماید. نقش این کارشناس کمک به هر دو طرف در پیش برد مذاکرات دسته جمعی است .

ماده۱۴۰

پیمان دسته جمعی کار عبارت است از پیمان کتبی به منظور تعیین شرایط کار فی مابین یک یا چند (شورا یا انجمن صنفی و یا نماینده قانونی کارگران)از یک طرف و یک یا چند کارفرما و یا نمایندگان قانونی آنها از سوی دیگر و یافی مابین کانونها و کانونهای عالی کارگری و کارفرمایی منعقد می شود.

تبصره

در صورتی که مذاکرات دسته جمعی کار منجر به انعقاد پیمان دسته جمعی کار شودباید متن پیمان در سه نسخه تنظیم و به امضاء طرفین برسد. دو نسخه از پیمان دراختیار طرفین عقد پیمان دسته جمعی قرار گرفته و نسخه سوم ظرف سه روز درقبال اخذ رسید و به منظور رسیدگی و تائید، تسلیم وزارت کار و امور اجتماعی خواهد شد.

ماده۱۴۱

پیمانهای دسته جمعی کار هنگامی اعتبار قانونی و قابلیت اجرائی خواهند داشت که:

الف – مزایای کمتر از آنچه در قانون کار پیش بینی گردیده است در آن تعیین نشده باشد.

ب – با قوانین و مقررات جاری کشور و تصمیمات و مصوبات قانونی دولت مغایر نباشد.

ج – عدم تعارض موضوع یا موضوعات پیمان با بندهای الف و ب ، به تائید وزارت کار و امور اجتماعی برسد.

تبصره۱

وزارت کار و امور اجتماعی باید نظر خود در مورد مطابقت یا عدم تطابق بابندهای الف و ب مذکور دراین ماده را ظرف۳۰ روز به طرفین پیمان کتبا” اعلام نماید.

تبصره۲

نظر وزارت کار و امور اجتماعی در مورد عدم مطابقت مفاد پیمان جمعی باموضوعات بندهای الف و ب باید متکی به دلایل قانونی و مقررات جاری کشور باشد.دلایل و موارد مستند باید کتبا” به طرفین پیمان ظرف مدت مذکور در تبصره یک همین ماده اعلام گردد.

ماده۱۴۲

در صورتی که اختلاف نظر در مورد مواد مختلف این قانون و یاپیمان های قبلی و یا هر یک ازموضوعات مورد درخواست طرفین برای انعقاد پیمان جدید، منجر به تعطیل کار ضمن حضور کارگر در کارگاه و یا کاهش عمدی تولید ازسوی کارگران شود، هیات تشخیص موظف است بر اساس درخواست هر یک از طرفین اختلاف و یا سازمانهای کارگری و کارفرمایی ، موضوع اختلاف را سریعا”مورد رسیدگی قرار داده و اعلام نظر نماید.

تبصره

در صورتی که هر یک از طرفین پیمان دسته جمعی نظر مذکور را نپذیرد ،می تواند ظرف مدت ده روز ازتاریخ اعلام نظرهیات تشخیص ( موضوع ماده۱۵۸) به هیات حل اختلاف مندرج در فصل نهم این قانون مراجعه و تقاضای رسیدگی وصدور رای نماید. هیات حل اختلاف پس از دریافت تقاضا فورا”به موضوع اختلاف در پیمان دسته جمعی رسیدگی ورای خود را نسبت به پیمان دسته جمعی کار اعلام می کند.

ماده۱۴۳

در صورتی که پیشنهادات هیات حل اختلاف ظرف سه روز مورد قبول طرفین واقع نشود. رئیس اداره کار و اموراجتماعی موظف است بلافاصله گزارش امر را جهت اتخاذ تصمیم لازم به وزارت کار و امور اجتماعی اطلاع دهد. درصورت لزوم هیات وزیران می تواند مدام که اختلاف ادامه دارد ، کارگاه را به هرنحوی که مقتضی بداند به حساب کارفرما اداره نماید.

ماده۱۴۴

در پیمان های دسته جمعی کار که برای مدت معین منعقد می گردد ،هیچ یک از طرفین نمی تواند به تنهایی قبل ازپایان مدت ، درخواست تغییر آن را بنماید ، مگر آنکه شرایط استثنائیبه تشخیص وزارت کار و امور اجتماعی این تغییر راایجاب کند.

ماده۱۴۵

فوت کارفرما و یا تغییر مالکیت از وی ، در اجرای پیمان دسته جمعی کار موثر نمی باشد و چنانچه کاراستمرار داشته باشد، کارفرمای جدید قائم مقام کارفرمای قدیم محسوب خواهد شد.

ماده۱۴۶

در کلیه قراردادهای انفرادی کار، که کارفرما قبل از انعقاد پیمان دسته جمعی کار منعقد ساخته و یاپس از آن منعقدمی نماید، مقررات پیمان دسته جمعی لازم الاتباع است ، مگر در مواردی که قراردادهای انفرادی از لحاظ مزد دارای مزایای بیشتر از پیمان دسته جمعی باشند.

مذاکرات جمعی چیست؟

طبق تعریفی که سازمان بین المللی کار ارئه داده است مذاکرات جمعی مذاکراتی است که در باره شرایط کار بین یک کارفرما یا گروهی از کارفرکایان یا یک یا چند سازمان کارفرمایی از یک طرف و یک یا چند سازمان کارگری از طرف دیگر به منظور حصول توافق صورت می گیرد.

هدف مذاکرات جمعی چیست؟

به اختصار می توان گفت که هدف از مذاکرات جمعی نیل به توافق و تا حد امکان حصول سازش بین منافع طرفین مذاکره است.

امکان عقد پیمان جمعی بوجود می آید و کارگران قادر خواهند بود از مزایای تصمیم گیری مشترک درمورد شرایط کار و نیز کنترل مشترک اداره امور محل کار خویش بهره مندشوند.

حال به تعریف پیمان جمعی می پردازیم که به صورت زیر است :

برای دستیابی به تعریفی جامع از پیمانهای جمعی ابتدا تعاریفی چند از منابع مختلف بیان می کنیم :

• پیمان جمعی وسیله ای است که سازمان کارگری و مدیریت آن را برای دستیابی به یک قراردادکاری در باره شرایط اشتغال مورد استفاده قرار می دهند.

• پیمان جمعی ، حقوق و مسئولیتهای مدیریت و سازمان کارگری را مشخص می کند.

• پیمان جمعی عمل حقوقی الزام آوراست که تعهدات ناشی از آن برای افراد دیگری علاوه بر طرفین پیمان لازم الاجرا است.

• پیمان دسته جمعی کار عبارت است از پیمان کتبی که به منظور تعیین شرایط کار فیمابین کارگران، کارفرمایان ، شورا یا انجمن صنفی، نماینده قانونی کارگران ، نماینده قانونی کارفرمایان یا کانونهای عالی کارگری منعقد می شود.

با توجه به تعاریف فوق می توان تعریف زیر را برای پیمان جمعی در نظر گرفت :

پیمان جمعی عبارت است از توافقی کتبی که در نتیجه مذاکرات مستقیم بین سازمانهای کارگری وکارفرمایی در باب تعیین شرایط کار و حقوق و تکالیف طرفین حاصل می شود و نتیجه آن برای افراد ذی نفع لازم الاجرا است.

محتوای پیمان جمعی چیست؟

درون پیمان جمعی موضوعاتی وجود دارد اهم از موضوعاتی همچون :

• شناسایی اتحادیه به عنوان ارگان صالح برای عقد پیمان جمعی

• تضمین حداقل درآمد برای کارکنان

• تعیین میزان مزد شامل تمام انواع وجوه پرداختی از قبیل مزد ثابت ، کارمزد و پاداش اضافه تولید.

• تعیین درصد افزایش مزد متناسب با افزایش هزینه زندگی

• تعیین میزان توانایی پرداخت موسسه به ازای ظرفیت مالی آن

• تعیین ساعات استراحت و مرخصیها و تعطیلات و غیره …………….

مشخصات پیمان جمعی :

مهمترین ویژگیهای پیمان های جمعی از این قرار است :

این پیمانها یک اقدام گروهی هستند که به ایجاد زمینه احترام و تفاهم متقابل بین طرفین ذی نفع کمک می کند

• پیمانهای جمعی انعطاف پذیرند و امکان ایجاد تغییرات و اصلاحات مورد لزوم را در هر زمان فراهم می کند.

• پیمانهای جمعی وسیله ای برای نشان دادن قدرت طبقه کارگر در مقابل دولت و کارفرمایان اند و از این رو برد سیاسی دارند.

• پیمانهای جمعی جریانی دوطرفه اند و منافع هردوطرف را مورد توجه قرار می دهند. از این رو هنر و مهارت مذاکره

از جانب طرفین برای نیل به راه حل در این پیمانها ضروری است.

شرایط انعقاد پیمانهای جمعی :

در انعقاد پیمانهای جمعی جامعه نقش تعیین کننده ای در ایجاد گسترش این پیمانها ایفا می کند .چنانچه افراد جامعه معتقد به مشارکت مستقیم در تعیین سرنوشت خویش باشند زیر بنای اساسی یرای ایجاد سازمانهای کارگری و کارفرمایی را که پایه لازم برای عقد پیمانهای جمعی است فراهم می کنند. زیرا مذاکرات دسته جمعی وبه تبع آن عقد پیمانهای جمعی براین اصل ارزشی مبتنی اند که افراد یک جامعه می توانند و باید در تعیین سرنوشت خود مشارکت مستفیم داشته باشند.

دو شرط در این پیمانهای جمعی وجود دارد :

شرط اول :

شرط اول این است که سازمانهای هردو طرف یعنی سازمانهای کارگری و کارفرمایی از امکانات تقریبا برابر و از قدرت و نفوذ نسبتا مشابهی برخوردار باشند و بتوانند با استفاده از قدرت خود از منافع اعضاء حمایت کنند.

شرط دوم :

از دیگر شرایط لازم برای انعقاد پیمانهای جمعی موضوع شناسایی سازمانها از جانب یکدیگر است. به طور مثال اگر سازمان کارگری تشکیل شده باشد ولی کارفرمایان آن را قبول یا به نوعی اهمیت ندهند پیمان جمعی منعقد نمی شود و دیگر نمی توان از آن پیمان انتظاری داشت.

سطح پیمانهای جمعی :

پیمانهای جمعی را در سطوح و مقیاسهای مختلف می توان منعقد کرد. پیمان را ممکن است درسطح کارگاه یا در سطح صنعت یا برای سراسر مملکت تنظیم کرد. پس در کل میتوان پیمانهای

جمعی را به سطوح زیر تقسیم کرد :

• سطح کارگاه

• سطح صنعت

حال به بررسی این دو سطح می پردازیم :

عقد پیمانی در سطح کارگاه :

در این سطح مزیتها و محدودیتهایی وجود که بررسی آنها می پردازیم :

مزیتها :

• طرفین پیمان با موقعیت آشنایی کافی دارند و پیمان با وا قع بینی بیشتری تنظیم می شود.

• امکان مشارکت کارکنان در فرآیند تصمیم گیری افزایش می یابد.

• از میزان اختلافهای بین مدیریت و کارکنان می کاهد و بر روابط بین آنان اثر مساعد می گذارد.

• عقد پیمان در سطوح کارگاه احتمالا سبب افزایش تولید می شود زیرا کارگران با این امید که با کار بیشتر می توانند پاداش افزمنتری بگیرند در جهت افزایش بهره وری خویش تلاش می کنند.

محدودیتها :

• به علت رقابت سازمانهای کارگری در سطح کارگاه شناسایی یکی از آنها به عنوان مقام مذاکره کننده با اشکال مواجه می شود.

• شرایط کار در موسسات موجود در یک صنعت به علت متفاوت بودن امکانات و تواناییهای موسسات مختلف با عدم هماهنگی و تفاوتهای فاحش رو به رو در نتیجه باعث اخلال در روابط کار می شود.

• گاهی برای طرفین پیمان مشکل است که در سطح مذاکرات کارگاهی منافع کشور را در نظر بگیرند ، حال آنکه وقتی مذاکرات در سطوح بالاتری انجام شود اینکار چندان مشکل نخواهد بود.

عقد پیمان در سطح صنعت :

در این سطح مزیتها و محدودیتهایی وجود دارد که به آنها می پردازیم

مزیتها :

• اختلافها بین موسسات بزرگ و کوچک و مناطق مختلف کشور را کاهش می دهد و باعث ایجاد هماهنگی و یکنواختی در شرایط کار می شود.

• اتحاد بین کارگران و کارفرمایان را تقویت می کند و به تثبیت محیط مناسبات صنفی و توسعه اقتصادی یاری می رساند.

محدودیتها :

• امکانات و تواناییهای موسسات کوچکتر و میزان اختلافات بازده کارگران در نظر گرفته نمی شود و همه موسسات مجبورند شرایط کلی کار در صنعت را بپذیرند.

• در برخی از موارد به علت انطباق شرایط توافق شده در سطح صنعت با شرایط و امکانات موجود در سطح کارگاه

اجرای پیمان در عمل با مشکلاتی مواجه می شود و گاه کارگران از آن استقبال نمی کنند.

مراحل عقد پیمانهای جمعی :

عقد پیمانهای جمعی به ۶ دسته تقسیم می شوند که به صورت زیر شرح داده می شود :

• تعیین گروه مذاکره

• تهیه طرح مذاکره

• انجام دادن مذاکره

• عقد پیمان

• اجرای پیمان و پیگیری آن

• تمدید یا فسخ

در مرحله مذاکره باید ملاحظاتی صورت گیرد که این ملاحظات به طور خلاصه بیان می شود :

• از موضوعهای آسان که سریعتر به توافق انجام منجر می شود شروع گردد.

• اعتماد طرف مقابل از بین برده نشود

• از زیاده گویی و تکرار و دخالت مطالب پرهیز شود.

• به خصوصیات روانی و عکس العملهای طرف مقابل توجه شود

• از تهدید و تطمیع نمایندگان طرف مقابل امتناع گردد و غیره………….

محسنات پیمانهای جمعی :

محسنات پیمان جمعی به صورت زیر شرح داده می شود :

• با استفاده از پیمانهای جمعی می توان شرایط کار را در سطح صنعت و برای کلیه کارگران و کافرمایان یکنواخت و هماهنگ کرد.

• پیمانهای جمعی وسیله ای برای هماهنگ ساختن شرایط کار با نوسانهای اقتصادی و فناوری هستند.

• پیمانهای جمعی امکان توزیع عادلانه تر درآمدهای حاصل از افزایش تولید و کارایی را به وجود می آورند.

• پیمانهای جمعی وسیله ای برای حل و فصل اختلافها هستند و از این رو به ایجاد ثبات و نظم در نظام روابط صنعتی کمک می کنند. و غیرو………..

مشکلهای عقد پیمانهای جمعی :

مهمترین اشکال در راه عقد پیمان جمعی فقدان سازمانهای متشکل کارگری و کارفرمایی در سطحی گسترده است. شرط داشتن شخصیت حقوقی برای عقد پیمان ضروری است که این نکته بسیار مهمی است .

مشکلهای دیگری وجود دارد که به صورت زیر بیان می شود :

• هم دولت و هم کافرمایان تلویحا نوعی برخورد منفی با تشکل کارگران دارند و این امر خود مانع عقد پیمان جمعی می شود.

• فقدان آموزش کافی و کمبود مهارتهای طرفین برای انجام دادن مذاکرات و عقد پیمان از دیگر مشکلات در این زمینه است .

• در حالی که انجام دادن مذاکرات جمعی عقد پیمان و حل اختلاف جمعی از طریق داوری و حکمیت از مهمترین مسائل جانبی حقوق کارند مواد مربوط به آنها در قانون کار بسیار محدود و ناکافی است و از این نظر مشکلات عدیده ای بوجود می آید.

در پایان این بحث ها چند پیشنهاد در باره عقد قرارداد پیمان جمعی داده می شود که به صورت زیر است :

• قوانین و مقرراتی که در مذاکرات پیمان جمعی مشکل ایجاد می کنند توسط دست اندر کاران برطرف گردد.

• دولت موانع موجود بر سر راه ایجاد سازمانهای کارگری و کافرمایی از میان بردارد.

• کارفرمایان تشکل کارگران را در سازمانهای کارگری دلیل توطئه و عصیان علیه موسسه نپردازند.

• حق به مذاکره طلبیدن کارفرما برای کارگر شناخته شود .

• طرفین با کسب آمار و اطلاعات واقعی مربوط به وضع و موقعیت موسسه اوضاع واحوال اقتصادی و سیاسی و سایر عوامل محیطی از تعابیر و تفاسیر شخصی و دور از واقع اجتناب کنند.

• وجود حسن نیت در طرفین از الزامات اولیه است پس کارفرمایان وکارگران سعی کنند که این مورد را رعایت کنند.