هدف از بازنگري بخش آهنگري آيين نامه و مقررات حفاظت فني در ريخته گري , آهنگري و جوشكاري مصوب ۱۳۴۷ به روزرساني و تطبيق مواد آن با شرايط روز صنايع , پيشرفت تكنولوژي و ايمن سازي محيط كارگاه و صيانت از نيروي انساني و منابع مادي وپيشگيري از حوادث ناشي از كار در كليه كارگاههايي است كه در فرايند آنها از ماشين آلات وتجهيزات آهنگري استفاده مي شود.
آیین نامه ایمنی در صنایع آهنگری
دامنه شمول
مقررات اين آيين نامه به استناد ماده ۸۵ قانون كار تدوين گرديده و براي كليه كارگاه هاي مشمول قانون مذكور لازم الاجرا مي باشد.
فصل اول – تعاريف
آهنگري
فرايند شكل دادن فلزات براي رسيدن به شكل مطلوب با ايجاد ضربه يا فشار بوسيله ماشين هاي آهنگري مانند پتك قابل ها، پرس ها ، غلطك ها و ساير تجهيزات فرم دهي مي باشد . بعضي از فلزات در دماي پايين (COLD FORGING)آهنگري بوده ولي بيشتر فلزات براي تغيير شكل نيازمند فرايند پيش گرم مي باشند .
پتك آهنگري
ماشيني است كه اساساً براي آهنگري با قالب هاي مسطح ( قالب هاي باز) استفاده مي شود و بصورت يك ستونه ويا دو ستونه مي باشد. در ماشين هاي يك ستونه محل قرارگيري قالب معمولاً روي سندان مي باشد كه سندان از ساير قسمت هاي پتك مجزا بوده و بر روي فونداسيون جداگانه قرار مي گيرد .در نوع دو ستونه سندان با ستون ها بصورت دروازهاي متصل مي باشد.
اين ماشينها به انواع مختلف به شرح زير تقسيم بندي مي گردند:
پتك بخار ، هوا و يا هيدروليك
پتك براي هر ضربه توسط سيلندرنوعي از پتك آهنگري بوده كه در آن كوبه (RAM) بخار ، هوا و ياهيدروليك به بالا برده مي شود و انرژي كوبش به قطعه كار توسط سرعت و وزن كوبه و فشار ناشي از سيستم هيدروليك , هوا ويا بخاراعمال مي شود .
پتك سقوط آزاد
يكي از انواع پتك هاي آهنگري مي باشد كه در آن انرژي آهنگري توسط جرم و سرعت سقوط آزاد كوبه و قالب بالايي اعمال مي شود . پتك هاي كلاچ تخته اي و تسمه اي سقوطي از اين نوع مي باشد.
پرس آهنگري
ماشيني است كه در آن شكل دهي فلز بين قالبها توسط فشار هيدروليكي يا مكانيكي اعمال شده ومعمولاً عمل آهنگري تنها با يك كورس پرس براي هر قالب انجام مي پذيرد . پرس هاي پيچي نيزدر اين دسته بندي قرار مي گيرند.
پرس دوربري (TRIMMING )
ماشيني است كه توسط آن پليسه يا قسمت هاي اضافي قطعه آهنگري به طريق سرد يا گرم ازآن جدا مي شود كه معمولا پرس هاي ضربه اي و هيدروليك در اين رده قابل استفاده مي باشند.
پرس آهنگري افقي
ماشيني است كه در آن انرژي لازم براي شكل دهي فلز به صورت افقي به قطعه كار اعمال مي شود .
ماشين آهنگري با انرژي بالا
نوعي ازماشين هاي پرس آهنگري افقي است كه داراي سرعت بالاي كوبه (RAM) پرس و در نتيجه آن ،سرعت بالاي سنبه است كه اين سرعت بالا از آزاد شدن ناگهاني گاز فشرده ايجاد مي شود و معمولا براي چاق كردن ياافزايش حجم كله كار استفاده مي گردد.
پتك ضربه زن افقي
نوعي ماشين پتك است كه با استفاده از انرژي هوا كار مي كند. سنبه و ماتريس در اين پتك روبروي هم هستند و هردوبطور همزمان به سمت هم حركت مي كنند و به قطعه كار كه توسط ابزاردستي ياماني پولاتور قابل برنامه ريزي جابجامي شود, بصورت پي در پي ضربه مي زنند.
ماني پولاتور
(MANIPULATOR) ماشيني است كه مواد خام را براي تغذيه فرايند آهنگري دريافت , حمل و جابه جا مي نمايد و به انواع ريل دار و متحرك تقسيم مي شوددر نوع ريل دار ماشين روي ريل هدايت شده و بوسيله سيستم كنترل پرس آهنگري يا دستي كنترل مي شود.در نوع متحرك ماشين داراي راننده بوده و مي تواند بصورت آزادانه حركت كند.
غلطك آهنگري
ماشيني است كه در آن قطعه كار توسط غلطك هايي كه روي آنها قالب هايي به شكل منحني نصب شده ،شكل داده مي شود و معمولا براي پيش فرم قطعات آهنگري كاربرد دارد و توسط آن قطر بعضي ازقسمت هاي قطعه , بزرگ ياكوچك مي شود ( مانند پيش فرم قطعه شاتون) .
غلطك توليد حلقه
ماشيني است كه براي توليد حلقه هاي بدون درز از صفحات سوراخ دار ديسك ها در فرايند آهنگري استفاده مي شود (مانند چرخهاي واگن).
ماشين كله زني
ماشيني است از نوع پرس آهنگري افقي كه براي ساخت گل پيچ استفاده مي شود و قطعه كار توليد شده درآن معمولاً داراي ضخامت سه چهارم اينچ و يا كمتر مي باشد .
ماشين پرچ زني
ماشيني است مشابه ماشين هاي پرس آهنگري افقي و كله زني كه براي ساخت پرچ استفاده شده وقطرقطعه كار توليد شده در آن معمولاً يك اينچ يا كمتر مي باشد .
پدال كنترل حركت پرس
يك كنترل كننده است كه با فشاردادن آن مي توان حركت كوبه پرس را كنترل نمود. توجه :تصاوير بعضي ازماشين آلات آهنگري در ضميمه پيوست مي باشد.
فصل دوم – مقررات عمومي
ماده ۱
كارفرما مكلف است نسبت به شناسايي خطرات و ارزيابي شرايط محيط كار كارگاه هاي آهنگري اقدام نموده واقدامات كنترلي مناسب را به منظور حذف مخاطرات احتمالي به عمل آورد.
ماده ۲
كارگران كارگاههاي آهنگري بايد متناسب بانوع كارو خطرات مطابق آيين نامه آموزش ايمني كارفرمايان , كارگران وكارآموزان مصوب شوراي عالي حفاظت فني آموزش هاي ايمني لازم را ديده و مدارك مربوطه درپرونده آنان ثبت و ضبط گرديده باشد .
ماده ۳
ماشينها و تجهيزات مورد استفاده در صنايع آهنگري بايد داراي لوحه شناسايي حاوي اطلاعات ومشخصات زير بوده و در محل قابل رويتي بر روي آنها نصب شود:
الف – اسم و آدرس سازنده
ب – شماره سري يا نوع دستگاه
ج – مشخصات فني ضروري مانند توان , طول كورس , تعداد ضربه در دقيقه , تناژ ، وزن
ه – شماره سريال
و – سال ساخت
ماده ۴
انجام كليه امور نصب , راه اندازي , بهره برداري و سرويس , تعمير و نگهداري ماشين آلات و تجهيزات آهنگري بايدتوسط افرادماهر و بارعايت دس و ترالعمل هاي شركت سازنده و الزامات قانوني انجام پذيرد.
ماده ۵
ماشين ها و تجهيزات آهنگري بايد داراي پرونده مجزا بوده و دستورالعمل ها , نتايج سرويس , تعمير ,نگهداري وبازرسي هاي فني و ايمني در آن ثبت گردد.
ماده ۶
كارگران شاغل در صنايع آهنگري بايد متناسب با نوع كار و خطرات موجود به وسايل حفاظت فردي مناسب از قبيل عينك هاي ايمني و حفاظتي , گوشي ايمني , كلاه و كفش ايمني , دستكش , پيش بند و لباس مقاوم به حرارت و مانند آن مطابق با آيين نامه وسايل حفاظت فردي مصوب شورايعالي حفاظت فني مجهز گردند.
ماده ۷
مسئوليت بازرسي , تعمير و نگهداري از ماشين آلات در كارگاه آهنگري بر عهده كارفرما بوده كه شامل موارد ذيل مي باشد :
الف – بازديد و آزمايشات دوره اي و منظم به منظور اطمينان يافتن از ايمني ماشين آلات . كه بايد تاييديه كتبي و مجوز استفاده ازماشين آلات صادر و ثبت گردد.
ب – تهيه برنامه زمانبندي اجرا و ثبت بازرسي ها از حفاظ ها و ابزارهاي حفاظتي كه بايد بصورت مكرر و منظم انجام شود و شامل تاريخ و اسامي اشخاص بازرسي كننده و شماره سريال و يا ديگر مشخصه موارد مورد بازرسي قرار گرفته، باشد .
ج – آموزش به افراد جهت انجام بازرسي ها و تعميرو نگهداري صحيح ماشين آلات و تجهيزات آهنگري .
ماده ۸
طراحي , جانمايي , اجراي فونداسيون و نصب ماشين ها و تجهيزات آهنگري بايد مطابق استانداردهاي فني ومهندسي انجام گيرد .
ماده ۹
فنر هاي ضربه گير كه در پرس و پتك هاي آهنگري بكار مي رو ند بايد به وسيله حفاظهاي مناسب محصور شده باشند.
ماده ۱۰
قطعات ماشين آلات آهنگري كه در ارتفاع ( بالاي سر اپراتور) نصب مي شوند بايد بصورتي محافظت شوند كه در اثرخطا يااشكال در عملكرد, امكان سقوط آنها و ايجاد حادثه وجود نداشته باشد.
ماده ۱۱
ماشين ها و تجهيزات آهنگري بايد داراي سيستم هاي قطع كننده نيرو وقفل كننده يا از كارانداختن سيستم كنترل سيكل درشرايط عادي يا اضطراري باشند . ضمنا كنترل دستي اين تجهيزات بايد به سهولت قابل دسترس اپراتور باشد.
ماده ۱۲
پرس ها و پتك هاي آهنگري بايد مجهز به وسايل تك ضربه اي باشند تا پس از وارد آوردن هر ضربه عمل پدال يا اهرم فرمان را قطع كند و مانع كار پرس براي بار دوم شود.
ماده ۱۳
كوبه پتك ها و پرس هاي آهنگري بايد در مواقع تعويض قالب و يا تعميرات ,كاملا مهار و قفل شوند. بلوك هاو يا گوه هاي مورد استفاده براي اين منظور بايد داراي استحكام و سازه مناسب و مساوي يا بيشتر ازمقادير داده شده در جدول شماره ۱ باشند .
ماده ۱۴
انبرهاي مورد استفاده در آهنگري بايد داراي شرايط زير باشند:
الف – داراي طول مناسب بوده تا از بروز خطرات احتمالي ناشي از ورود اعضا بدن به منطقه خطر و آسيب به بدن كارگر درمواقع لگد زدن جلوگيري نمايد.
ب- دسته هاي آن فاقد لبه هاي تيز باشند .
ج – طراحي آن متناسب با ابعاد قطعه مورد جابجايي باشد..
ماده ۱۵
براي خارج نمودن ضايعات حاصله مانند پليسه هاي فلزي و يا پوسته هاي اكسيدي و يا انجام عمل روغن كاري بايد ازابزارهاي مناسب استفاده نمود. اين ابزارها بايد داراي طول كافي باشند تا كارگر بتواند به تمامي طول قالب دسترسي پيدا كند بدون اينكه دست ها و يا بازوهاي وي بين قالب ها قرار گيرد .
ماده ۱۶
تجهيزات و ابزار هاي مربوط به نصب ايمن قالبها ( روبند ها , كفشك ها و نگاهدارنده ها) بايد داراي استحكام ، اندازه و ابعاد مناسب باشند .
ماده ۱۷
براي جلوگيري از پرتاب قطعات و ضايعات حاصله مانند پليسه هاي فلزي و يا پوسته هاي اكسيدي و ياعدم ورود سايركارگران به منطقه خطر بايد در قسمت پشت و طرفين ماشين هاي پتك و پرس هاي آهنگري حفاظ مناسب نصب گردد.به اين منظور حفاظها بايد در يك طرف داراي پاشنه هايي باشند كه بتوانند روي آنها بچرخند يا اينكه به ستونهاي قابل حملي كه روي زمين گذارده شده تكيه داشته و يا از سقف آويزان شده باشند.
ماده ۱۸
در فرايند هاي مرتبط با صنايع آهنگري كه دود , گاز يا بخارات توليد مي شود استفاده از سيستم تهويه مناسب به منظورحذف عوامل زيان آور مذكور الزامي است.
فصل سوم – مقررات اختصاصي
ماشين پتك آهنگري
ماده ۱۹
روبند ها و گوه هاي تنظيم قالب ها در ماشين هاي پتك بايد فاقد زائده بوده و از مواد مناسب ومستحكمي ساخته شده باشند تا به سادگي دچار شكستگي نگردند .
ماده ۲۰
ماشين پتك بخار و يا هواي فشرده بايد داراي پوشش ايمني در قسمت فوقاني سيلندر باشد تادرمواقعي كه محور پتك شكسته شده و يا از جاخارج مي شود به عنوان ضربه گير، عمل نمايد .
ماده ۲۱
ماشين هاي پتك بخار و يا هواي فشرده بايد مجهز به يك شير اضطراري با عملكرد سريع باشد . محل نصب شير بايد درخط ورودي سيستم بوده و به راحتي قابل دسترسي باشد ، اين شير بايد در مواقعي كه پتك تحت تعمير و يا تنظيم بوده و يا قالب ها در حال تعويض مي باشند ، بسته و قفل شده باشد .
ماده ۲۲
لوله هاي بخار رسان ماشين پتك درصورت لزوم بايد از مجرايي كه در كف كارگاه تعبيه شده عبور داده شود در غير اينصورت براي جلوگيري از تماس اشخاص با اين لوله ها بايد آنها را عايق كاري نمود.
ماده ۲۳
سيلندرهاي ماشين پتك بخار بايد داراي سيستم تخليه آب بوده و كليه وسايل تخليه خودكار و غيرخودكار سيلندرهاي ماشين پتك بخار به فاضلاب مرتبط باشند.
ماده ۲۴
در پتك هاي كلاچ تخته اي سقوطی ( BOARD DROP HAMMER) جهت جلوگيري از سقوط تخته هاي شكسته يا جداشده بايد حفاظ مناسب محصور كننده پيش بيني شود كه بصورت محكم به پتك متصل شده
باشد.
ماده ۲۵
در پتك هاي كلاچ تخته اي سقوطي , مجموعه ها و اتصالات كه امكان شل شدن و سقوط دارند بايد بصورت محكم درجاي خودنصب شده باشند و در جريان فرايند آهنگري بصورت مستمر كنترل شوند.
ماده ۲۶
لوله هاي سيستم بخار و يا هواي فشرده در ماشين پتك بايد مطابق استانداردهاي معتبر بين المللي مربوطه ساخته و نصب شده باشند .
ماده ۲۷
در پتك هاي آهنگري كه گرفتن قطعه كار به زير پتك فقط با يك دست انجام مي گيرد بايد براي بكارگيري دست آزادكارگراز پيستوله هاي گرافيت پاش يا باد استفاده نمود.
ماده ۲۸
تمامي كنترل هاي پايي در پتك هاي آهنگري مثل پدال ها ، شيرها و سوئيچ ها بايد داراي حفاظ مناسب و موثر بوده تادر مقابل فرامين ناخواسته يا سقوط احتمالي قطعات بر روي آنها مصون باشند.
ماشين پرس آهنگري
ماده ۲۹
محل قرارگيري شيرها و سوئيچ هاي دستي در ماشين پرس آهنگري ، پرس آهنگري افقي و ماشين كله زني و پرچ زني و دوربري بايد مشخص شده و به سادگي قابل دسترسي باشند .
ماده ۳۰
در پرس مكانيكي و دوربري آهنگري در زماني كه قالب ها تعويض و يا تعمير مي گردند رعايت موارد زير الزامي است :
الف – نيروي راه انداز پرس بايد قفل شده باشد .
ب – چرخ طيار پرس به حالت ثابت درآمده باشد .
ج – كوبه پرس بايد ثابت شده باشد . براي اين منظور از قطعاتي بايد استفاده شود كه داراي استحكام ي برابر يا بيشتر از موارد
ماده ۳۱
در پرس هيدروليك آهنگري در زماني كه قالب ها تعويض و يا تعمير مي گردند رعايت موارد زير الزامي است :
الف – پمپ هاي هيدروليك و اجزاي اعمال نيرو بايد قفل شده باشند .
ب – كوبه پرس بايد ثابت شده باشد. براي اين منظور از قطعاتي بايد استفاده شود كه داراي استحكامي برابر يا بيشتراز مواردغلطك آهنگري
ماده ۳۲
غلطك آهنگري بايد در وضعيت باز ( دهانه دو غلطك از هم فاصله داشته باشند) روشن گرديده و به تدريج به همديگرنزديك شده تاقطعه كار را به ابعاد مورد نياز برسانند .
تجهيزات گرمايي
ماده ۳۳
جهت جلوگيري از بالا رفتن بيش از حد دما در كليه تجهيزات گرمايي آهنگري بايد از سيستم كنترل حفاظتي ( شامل ترموكوپل ها وترمومترها) استفاده گردد.
ماده ۳۴
براي جلوگيري از تجمع خطرناك مخلوط گازهاي محترق نشده و هوا در كوره ها يي با سوخت مايع و يا گازبايد اقدامات حفاظتي مناسب انجام پذيرد .
ماده ۳۵
نحوه كار و تعمير و نگهداري تمامي تجهيزات گرمايي الكتريكي و عمليات حرارتي بايد بر اساس دستورالعمل سازنده انجام پذيرد .
فصل چهارم – ساير مقررات
ماده ۳۶
مكان هاي خطرناك در مسير حركت ماني پولاتور هاي ريل دار بايد توسط سيستم حفاظتي مناسب مانند پرتو هاي نوري ,و ياديگرتجهيزات مشابه تحت كنترل و حفاظت قرار گيرد.
ماده ۳۷
اطاق هاي كنترل پيش بيني شده در نزديكي ماشين ها و تجهيزات صنايع آهنگري بايد داراي شرايط زيرباشند:
الف – داراي ديد كافي نسبت به محيط باشد.
ب – داراي تهويه مطبوع باشد.
ج – داراي عايق حرارتي باشد
د – از لحاظ صدا حفاظت شده باشد.
ه – در صورت لزوم داراي پنجره هاي بازتاب حرارتي باشد.
و – در صورت لزوم با شيشه هاي رنگي مخصوص براي حفاظت اپراتور ها در مقابل تشعشع نور حفاظت شده باشد.
ز – در صورت لزوم در مقابل ضربات خارجي مانند پرتاب ناشي از شكسته شدن مواد و پوسته هاي اكسيدي محافظت شده باشد.
ماده ۳۸
در صورتيكه كه فشار ديگ بخار اصلي كارگاه بيشتراز فشار مجاز ماشين پتك باشد بايد يك دستگاه تقليل فشار با يك سوپاپ تنظيم كننده خودكار كه عمل آن به وسيله سوپاپ اطمينان تكميل مي شود روي ماشين نصب گردد.
ماده ۳۹
جايگاه ها و سكوهاي كار و همچنين وسايل دسترسي به آنها كه براي تعمير و نگهداري و بازديد ماشينها وتجهيزات آهنگري استفاده مي شود بايد مطابق آيين نامه ايمني كار در ارتفاع مصوب شورايعالي حفاظت فني , ايمن سازي گردد.
ماده ۴۰
در ماشينهاي افقي آهنگري و پرس هاي ضربه اي كه در توليد پيچ و مهره و ساير قطعات نيز كاربرد دارند بايد از يك قطعه بعنوان فيوز از جنس چدن خاكستري استفاده گردد . اين قطعه بين بدنه دستگاه وماتريس ثابت كار گذارده مي شود تا در زمان اعمال فشار بيش از حد در اثر گيركردن قطعه كار, اين فيوزمستهلك گرد د يه و مانع بروز حوادث احتمالي شود.
ماده ۴۱
به منظور جلوگيري از بروز عوارض جسماني و حوادث احتمالي كارگراني كه در كارگاههاي آهنگري اقدام به جابه جايي و حمل ونقل بار مي نمايند رعايت مفاد آيين نامه هاي حفاظتي حمل دستي بار و وسايل حمل و نقل و جا به جاكردن مواد و اشيا در كارگاه ها , مصوبات شورايعالي حفاظت فني , الزامي است.
ماده ۴۲
حفاظ ماشينها و تجهيزات آهنگري همواره بايد در جاي خود قرار گرفته باشد و پس از تعمير و نگهداري وبازديد نيز تابستن حفاظ ها امكان راه اندازي دستگاهها ميسر نباشد. ضمنا نصب علايم و تابلوهاي هشداردهنده در اين زمينه الزامي است.
ماده ۴۳
نوار نقاله هايي (CONVEYOR) كه براي حمل و نقل قطعات داغ در صنايع آهنگري بكار مي رود بايد داراي شرايط ايمني زير باشد:
الف – داراي لبه محافظ بوده تا از سقوط قطعات داغ به هنگام حركت جلوگيري كند.
ب – داراي تجهيزات قطع اضطراري بوده كه تحت هر شرايطي بتوان حركت دستگاه را متوقف نمود.
ج – كليد هاي راه انداز و توقف نوار نقاله بايد مجهز به حفاظ مناسب بوده تا در صورت برخورد يا تماس اتفاقي اشخاص ,ماشين ها يا اجسام سنگين مانع راه اندازي آنها گردد.
د – ابتدا و انتهاي آن و همچنين وسايل انتقال نيروي دستگاه داراي حفاظ مناسب باشد.
ه – براي پايداري آن ها , تمامي پايه هاي آن بطور مناسب در سطح زمين مستقر گرديده و فاقد لنگي باشد.
ماده ۴۴
در صنايع آهنگري كه از انواع ماشين هاي پرس قدرتي سرد استفاده مي شود رعايت مفاد آيين نامه ومقررات حفاظتي پرس ها (پرسكاري سرد فلزات ) مصوب شورايعالي حفاظت فني الزامي است.
ماده ۴۵
به استناد ماده ۸۸ قانون كار جمهوري اسلامي ايران اشخاص حقيقي و حقوقي كه به ساخت يا ورود ياعرضه ماشين ها وتجهيزات آهنگري مي پردازند مكلف به رعايت موارد ايمني و حفاظتي مناسب مي باشند.
ماده ۴۶
مسئوليت رعايت مقررات اين آيين نامه به عهده كارفرما بوده و در صورت وقوع هر گونه حادثه به دليل عدم توجه كارفرمابه الزامات قانوني ، وي مكلف به جبران خسارات وارده مي باشداين آيين نامه مشتمل بر چهار فصل و ۴۶ ماده به استناد مواد ۸۵ و ۹۱ قانون كار جمهوري اسلامي ايران در جلسه مورخ ۲۳/۸/۹۰ شوراي عالي حفاظت فني تهيه و در تاريخ ۲۸/۱۲/۹۰ به تصويب وزير تعاون ,كار و رفاه اجتماعي رسيده است آيين نامه مذكور جايگزين مواد ۸ الي ۲۸ آيين نامه و مقررات حفاظت در ريخته گري , آهنگري و جوشكاري كه در توسط شورای عالی حفاظت فنی تهیه گردیده، می باشد .
