نیروی کار انسانی یا کارپذیر به شخصی گفته می‌شود که می‌پذیرد در ازای دریافت مزد، امور مشخصی را انجام دهد. این تعریف، ابتدایی‌ترین نوع روابط کاری میان اشخاص است که از زمان گذشته تا به جامعه امروز استفاده می‌شود. نمی‌توانیم زمان دقیقی را برای به وجود آمدن اولین رابطه کاری در نظر بگیریم، زیرا که استفاده از نیروی کار انسانی، به قدمت حیات بشر است اما تصویب قوانینی که روابط کاری میان اشخاص را بررسی می‌کند، از جمله پدیده‌های عصر حاضر است. اگرچه مفهوم قرارداد، سند‌های امضا شده را به خاطر شما می‌آورد اما قرارداد شفاهی کار ، قراردادی است که از گذشته تا به امروز برای موارد بسیار زیادی مورد استفاده قرار گرفته‌ است.

قرارداد شفاهی کارگر یا کارپذیر، هرچند به صورت مکتوب نوشته نمی‌شود اما براساس قانون کار، یک قرارداد کار موقت است. قرارداد شفاهی در قانون کار با قرارداد کتبی به یک معنا به کار می‌رود. ماده ۷ قانون کار در پاسخ به سوال قرارداد کار چیست؟ توضیح می‌دهد که قرارداد کار، قرارداد کتبی یا شفاهی است که به واسطه آن، کارگر یا کارپذیر، در ازای دریافت حق الزحمه برای مدت معین در اختیار کارفرما است و برای او کار می‌کند. این مدت می‌تواند موقت یا دائم باشد. در مقابل کارفرما نیز ملزم است که حق الزحمه کارگر را بپردازد.

براساس این تعریف از قانون کار، قرارداد شفاهی کار نیز یک قرارداد کار است، هرچند که شرایط خاصی دارد. در ادامه این مطلب به تفصیل توضیح می‌دهیم که قرارداد شفاهی کار چیست؟ نداشتن قرارداد کار با کارفرما چه عواقبی دارد؟ و اینکه آیا برای مطالبه حقوق کارگری، در صورت نداشتن قرارداد کار می توان شکایت کرد ؟

قرارداد شفاهی کار چیست ؟

تصور کنید که یک مغازه دار هستید و برای رسیدگی بهتر به مغازه نیاز دارید که یک کارگر استخدام کنید. ممکن است که کارگر را به شما معرفی کرده باشند یا اینکه خود او مشتاق همکاری با شما باشد و به نزد شما مراجعه کند. احتمالا در مذاکراتی که در ابتدا با یکدیگر خواهید داشت، به مسائلی مانند حقوق، ساعت کار و شرح وظایف اشاره می‌کنید. برای مثال تعیین می‌کنید که از ساعت ۹ صبح به مغازه بیاید و تا ساعت ۶ عصر در مغازه مشغول به رسیدگی به سفارشات مشتری باشد و وظایف دیگری که به واسطه محیط مغازه به او سپرده می‌شود را انجام دهد.

اگر در پایان مذاکرات، کارگر بیان کند که شرایط را می‌پذیرد و برای انجام کار مراجعه خواهد کرد، قرارداد شفاهی منعقد شده است. به زبان ساده، قرارداد شفاهی توافقات و تعهداتی هستند که به واسطه گفت و گو میان طرفین برقرار می‌شود. با استناد به این تعریف می‌توانیم توضیح دهیم که نداشتن قرارداد بین کارگر و کارفرما ، صرفا به معنای این است که قرارداد کتبی تنظیم نشده است. بنابراین اگر قرارداد کتبی تنظیم نشده باشد، به منزله نداشتن قرارداد کاری نیست. قرارداد کاری ، می‌تواند به صورت شفاهی هم تنظیم شود. هرچند ممکن است که اثبات آن سخت باشد. علارغم بسیاری از مشکلات و شکایاتی که توسط قرارداد شفاهی ایجاد شده است، باز هم مشاهده می‌شود که اشخاص در کارهای متعدد به توافق و قرارداد شفاهی یا تمدید شفاهی قرارداد کار اکتفا می‌کنند.

نحوه اثبات قرارداد شفاهی کار چگونه است؟

نداشتن قرارداد در قانون کار ، مشکلات زیادی ایجاد می‌کند. یکی از مهمترین موارد، مساله اثبات قرارداد شفاهی کار است. برای مثال تصور کنید که برای رسیدگی به یک اختلاف یا مشکل و دفاع از حقوق خود، نیاز دارید که به اداره کار به عنوان مرجع حل اختلاف قرارداد کار مراجعه کنید. بدون شک اثبات توافقات و تعهداتی که به صورت کلامی انجام شده بودند، بسیار سخت و مشکل است .

برای اثبات تعهدات قرارداد شفاهی، لازم است که از شواهد شهود، اسناد، مدارک و مواردی مانند این‌ها استفاده کنید. اگرچه برای اثبات صرف وجود قرارداد شفاهی کار می‌توانید راهکارهایی را انجام دهید و وجود چنین قراردادی را اثبات کنید، اما نکته مهم، جزئیات محتوای قرارداد شفاهی است که اثبات آن بسیار سخت‌تر خواهد بود.

این مساله در مواقعی می‌تواند خسارت زیادی به کارفرما برساند. برای مثال، اگر یک قرارداد کتبی تنظیم شود، بدون شک مدت قرارداد در متن قرارداد نوشته خواهد شد اما عدم تنظیم قرارداد کتبی، باعث می‌شود که مدت قرارداد در یک سند مکتوب ثبت نشود و اثبات توافق کلامی در این زمینه بسیار مشکل باشد. از طرف دیگر، از آنجایی که عدم تنظیم قرارداد در کارهایی که جنبه مستمر دارند، به منزله قرارداد کار دائم است، بدون شک مسئولیت‌هایی را برای کارفرما به دنبال خواهد داشت.

به همین دلیل است که تاکید می‌شود حتما از قرارداد کتبی استفاده شود. این تاکید به منظور حمایت از حقوق کارگر و به خصوص کارفرما است.

چرا بهتر است که قرارداد تنظیم کنیم؟ (فواید)

احتمالا اگر به شما بگویند که بهتر است از قرارداد شفاهی استفاده نکنید، احتمالا از عواقب نداشتن قرارداد کار سوال خواهید کرد. باور اشتباهی که در این زمینه وجود دارد، این است نداشتن قرارداد با کارگر می‌تواند مسئولیت‌ها را از کارفرما سلب کند یا اینکه کارفرما در صورت نداشتن قرارداد، تعهدی در قبال کارگر ندارد. از طرف دیگر، کارگران نیز به این باور هستند که نداشتن قرارداد با کارفرما به این معنا است که نمی‌توانند حقوق خود را مطالبه کنند و حق شکایت ندارند. این باور اشتباه، مشکلات زیادی را برای کارگران و کارفرمایان ایجاد کرده است.

در ابتدا به صراحت بگوییم که قرارداد کار کتبی یا شفاهی ، هر دو قرارداد کار محسوب می‌شوند و به یک میزان دارای اهمیت هستند. بنابراین، تمام حقوقی که در صورت داشتن قرارداد کار برای کارگر و کارفرما در نظر گرفته می‌شود، در صورت نداشتن قرارداد نیز به آن‌ها تعلق می‌گیرد. بنابراین اگر مشکل یا اختلافی پیش آمده است، به دلیل نداشتن قرارداد کتبی، از آن چشم پوشی نکنید و بدانید که قرارداد شفاهی کار نیز قابل استناد است.

نداشتن قرارداد برای بیمه بیکاری نیز مشکلاتی ایجاد می‌کند. اگر کارگر تمایل داشته باشد که از شرایط بیمه بیکاری استفاده کند، لازم است که قرارداد کار را به اداره تامین اجتماعی ارائه دهد. به همین دلیل است که مجدد تاکید می‌کنیم که قراردادهای خود را مکتوب کنید، حتی اگر طول دوره قرارداد یک ماه یا کمتر باشد.

جریمه نداشتن قرارداد (تبعات بی قرارداد بودن)

تعریف قانون کار از قرارداد، نشان می‌دهد که قرارداد شفاهی هم یک نوع قرارداد است. بنابراین صرف نداشتن قرارداد کار، دلیلی برای جریمه و پرداخت خسارت نیست و جریمه نداشتن قرارداد کار در قانون تعریف نشده است. یعنی کارفرما و کارگر به دلیل استفاده از قرارداد شفاهی کار مجازات نخواهند شد.

گاهی مطالبی درباره شکایت نداشتن قرارداد کار از کارفرما شنیده می‌شود. در این خصوص باید بگوییم شکایت از کارفرما زمانی معنی دارد که کارفرما حقوق و مزایای کارگر را نپرداخته باشد یا اینکه مخالف قانون کار عمل کند. در این شرایط کارگر می‌تواند در نزد اداره کار از کارفرما شکایت کرده و حقوق خود را مطالبه کند. اما اگر کارفرما به تمام وظایف و تعهداتش عمل کرده باشد، صرفا به دلیل عدم تنظیم قرارداد کتبی جریمه نخواهد شد.

آیا قراردادی که کتبی نباشد قانونی است؟

قرارداد کار شفاهی یک قرارداد کاملا قانونی و معتبر است. این قرارداد مشکلات زیادی اعم از اثبات سخت به همراه دارد اما این مشکلات دلیل بر قانونی نبودن آن به شمار نمی­آیند و با رعایت اصول تنظیمی این نوع قرارداد می‌توان آن را اثبات کرد. بسیاری از مردم گمان می­کنند که تنظیم نکردن قرارداد کتبی به این معنی است که کارفرما دیگر مسئولیت و تعهدی در برابر کارگر ندارد اما وجه درست این ماجرا این است که هر دو نوع قرارداد شفاهی و کتبی جزء انواع قرارداد کار محسوب می­شوند و کارفرما در هر دو صورت نسبت به کارگر خود تعهد دارد.

اثبات قرارداد کار شفاهی

همان­طور که از ابتدای مقاله گفته شد یکی از مشکلات این نوع قرارداد، اثبات سخت آن است، اما کار غیر ممکنی نیست. طبق ماده ۷ قانون کار، قرارداد کار عبارت است از “قرارداد کتبی یا شفاهی که به موجب آن کارگر در قبال دریافت حق السعی کاری را برای مدت موقت یا غیر موقت برای کارفرما انجام می­دهد”. هم­چنین طبق ماده ۶ قانون کار ” بهره کشی از دیگران ممنوع است”. بر اساس این دو ماده میتوان فهمید که هرگونه قراردادی که بین کارگر و کارفرما تنظیم شده باشد، کارفرما موظف به پرداخت حق و حقوق کارگر بوده و در صورت کوتاهی در پرداخت آن کارگر می­تواند شکایت کند. مدارک لازم جهت شکایت و اثبات قرارداد شفاهی شامل موارد زیر است:

• فیش حقوقی

• لیست حضور و غیاب

• پرینت بانکی پرداخت حقوق

پس از جمع آوری مدارک، درخواست تحقیق از محل کار و پرس و جو از شهود ادعا داشته باشید.

اصول انعقاد قرارداد شفاهی

این نوع قرارداد در هیچ زمانی مناسب نیست و همواره قرارداد کتبی بر آن الویت دارد، اما بعضی مواقع به دلایل مختلف افراد به آن بسنده می­کنند. برای این­که پس از انعقاد قرارداد دچار مشکل نشوید، لازم است که به اصول قرارداد کار شفاهی آگاه باشید. از اصول این قرارداد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مهم­ترین نکته این است که به قرارداد شفاهی اکتفا نکرده و برای تنظیم قرارداد کتبی پافشاری کنید.

• در صورتی که بین شما و کارفرما قراردادی به‌صورت شفاهی برقرار است، فیش­های حقوق دریافتی را همواره جمع آوری نمایید.

• این قرارداد مانند قرارداد کتبی، قانونی و معتبر به شمار می­ آید اما در صورتی که مشروع باشد.

تفاوت های بین قرارداد کتبی و شفاهی

قرارداد شفاهی و کتبی هر دو یک قرارداد معتبر و قانونی بین کارفرما و کارگر هستند. تفاوت اصلی بین آنها این است که نوع کتبی رسمیت بیشتری نسبت به شفاهی دارد. تفاوت دیگر آن­ها در شیوه انعقاد بوده که قرارداد شفاهی به صورت لفظی برقرار می­شود، در صورتی که قرارداد کتبی با تمام جزئیات مکتوب می­گردد. در قرارداد کار شفاهی کارگر و کارفرما معمولا بر سر کلیات کار به توافق می­رسند، درحالی که در قرارداد کتبی باید تمام جزئیات کار نوشته شود.

قرارداد شفاهی بهتر است یا کتبی؟

هر دو این قراردادها از قراردادهای کاری محسوب می­شوند که در شیوه انعقاد و موارد دیگری تفاوت دارند. از آن­جایی که قرارداد کتبی کاملا با تمام جزئیات مکتوب می­شود و همواره یک نسخه از آن دست کارگر نیز است، قرارداد رسمی­تری به شمار می ­آید. طی قرارداد شفاهی برای این­که بعدا به مشکل برنخورید، بهتر است از اصول قرارداد شفاهی آگاهی داشته باشید. در صورتی که پس از انعقاد قرارداد و اتمام کار با کارفرمای خود به مشکل خوردید، می­توانید با جمع آوری مدارکی مثل فیش حقوقی از راه قانونی به حق و حقوق خود برسید.

پیشنهاد ما

با توجه به اهمیت تنظیم قرارداد که در این مطلب درباره آن صحبت کردیم، به شما پیشنهاد می‌کنیم که تنظیم قرارداد مورد نظرتان را به تیم اداری مبنا مشاور بسپارید. علاوه بر این، می‌توانید برای آگاهی از انواع قرارداد کار و انتخاب قرارداد مناسب، از خدمات مشاوره اداری تلفنی بهره ببرید.