یکی از مهم ترین مسائلی که هر کارمند و کارگر ادارات دولتی و خصوصی با آن مواجه است، نحوه استفاده ازمرخصی های اداری و شیوه اجرای آن‌ها است. در قانون، شیوه‌های متفاوتی برای گرفتن مرخصی وجود داردکه به مرخصی استعلاجی، استحقاقی، فوت اقوام درجه یک مانند پدر، مرخصی عروسی و… تقسیم میشود .برای آشنایی با قوانین مربوط به انواع مرخصی استعلاجی، ساعتی، استحقاقی و بدون حقوق ادارات دولتی وخصوصی این مطلب را بخوانید.
ذخیره مرخصی کارگران در سال ۱۴۰۲ چگونه است؟
تعریف مرخصی چیست؟
مرخصی عبارت است از حقی که برای کارگر در ترک کار برای روزهای غیرتعطیل در نظر گرفته شده است و این حق از دیرباز برای کارگر و کارمند به رسمیت شناخته شده و در قانون کار جمهوری اسلامی ایران مورد تأکید قرارگرفته است.
انواع مرخصی در قانون کار و نحوه محاسبه آن ها
گرفتن مرخصی از کارفرمایان یکی از دغدغه‌های اساسی کارکنان و کارگران خود به شمار می‌رود و گاهی پیش آمده است که افراد برای انجام کاری نیاز ضروری به گرفتن مرخصی دارند اما با مخالفت کارفرمای خود مواجه می‌شوند؛ در حالی که برابر قانون گرفتن مرخصی حق بدیهی و طبیعی هر فرد درطول ایام کار به شمارمی‌رود.قانون کار جمهوری اسلامی ایران با ذکر مواردی نحوه گرفتن انواع مرخصی را تشریح کرده است. مرخصی استحقاقی، مرخصی استعلاجی، مرخصی ازدواج، مرخصی فوت،مرخصی بین تعطیلی، مرخصی زایمان،مرخصی حج، مرخصی بدون حقوق و مرخص پاس شیر انواع مرخصی هستند که در ادامه در مورد هر کدام توضیحاتی ارائه می دهیم.
نحوه محاسبه مرخصی در قانون کار – فرمول محاسبه مرخصی کارکنان
نحوه محاسبه مرخصی در قانون کار بدین شکل است که برای محاسبه هر کدام از انواع مرخصی باید به شکلی جداگانه عمل کرد، چرا که فرمول محاسبه انواع مرخصی با هم متفاوت است. در واقع فرمول محاسبه مرخصی کارکنان که بتوانید با یک فرمول انواع مرخصی را محاسبه کنید وجود ندارد. در ادامه درمورد هر یک از انواع مرخصی توضیحات جامعی ارائه داده ایم که از شما دعوت می کنیم حتما این موارد رامطالعه کنید. با مطالعه توضیحات مربوط به انواع مرخصی به دید بهتری نسبت به نحوه محاسبه مرخصی در قانون کار نیز می رسید.
مرخصی استحقاقی چیست؟ مشاغل معمولی و یا سخت و زیان آور؟
مرخصی سالانه یا مرخصی استحقاقی تعطیلات با حقوق اعطا شده توسط کارفرمایان به کارکنان اطلاق میشود.بسته به کارفرما ممکن است سیاست‌های متفاوت برای تعداد روز ارائه شود و کارمند مجبور به هماهنگی با کارفرماباشد. اکثریت قریب به اتفاق کشورها امروز قانون حداقل پرداخت مرخصی سالانه را دارند.
کارگران برابر قانون کاردر هر ماه ۲٫۵ روز مرخصی در کارهای عادی طلب دارند. این عدد در سال میشود۱۹۲ساعت که معادل ۲۶ روزاست. به این مرخصی، مرخصی استحقاقی می‌‌گویند که چهار جمعه در هرماه هم به آن اضافه میشود.
۱۴ نکته مهم در مورد مرخصی استحقاقی
روز جمعه، روز تعطیل هفتگی کارگران با استفاده از مزد است. (ماده ۶۲)
کارگران علاوه بر تمام تعطیلات رسمی کشور، یک روز دیگر هم تعطیل اند و آن تعطیلی ۱۱ اردیبهشت، روز کارگر است که کارفرمایان نباید در این روز کارگران را به خدمت بگیرند یا وادار به کار کنند. ضمن آنکه حقوق و دستمزد و اضافه کار روز تعطیل کارگر باید محاسبه شود. (ماده ۶۳)
مرخصی استحقاقی ۲۶ روز در سال است که با احتساب ۴ روز جمعه ۳۰ روز میشود. (ماده ۶۴)
سایر روزهای تعطیل جزء ایام مرخصی محسوب نخواهد شد. (ماده ۶۴ قانون کار)
برای کار کمتر از یکسال مرخصی به نسبت مدت کار محاسبه میشود. (ماده ۶۴)
کارگر تنها می‌تواند ۹ روز از مرخصی سالانه خود را ذخیره نماید. (ماده ۶۶)
در صورت تنظیم مرخصی کارگران (سه ماه آخر هر سال برای سال بعد با تایید شورای اسلامی کار) در روزهای سال امکان جابجایی مرخصی بین خود کارگران وجود دارد. (ماده ۶۹)
در صورت عدم توافق کارگر و کارفرما در مورد زمان مرخصی کارگر، نظر اداره کار و امور اجتماعی محل لازم الاجراست. (ماده ۶۹)
در صورت بازنشستگی، ازکارافتادگی کلی، تعطیلی کارگاه یا فوت کارگر، مطالبات بابت مرخصی استفاده نشده به کارگر یا ورثه پرداخت میشود. (ماده ۷۱)
در صورت استعفا و ترک کار، مطالبات بابت مرخصی‌های باقیمانده به کارگر تعلق نمی‌گیرد.
نحوه استفاده از مرخصی بدون حقوق کارگران و مدت آن و شرایط برگشت آن‌ها به کار پس از استفاده از مرخصی با توافق کتبی کارگر یا نماینده قانونی او و کارفرما تعیین میشود. (ماده ۷۲)
کارگران کارمزد برای روزهای جمعه و تعطیلات رسمی و مرخصی، استحقاق دریافت مزد بر اساس میانگین کارمزد در روزهای کارکرد آخرین ماه را دارند. (ماده ۳۴)
کارگران کارمزد برای روزهای جمعه و تعطیلات رسمی و مرخصی، استحقاق دریافت مزد را دارند و مأخذ محاسبه میانگین کارمزد آن‌ها در روزهای کار کرد، آخرین ماه کار آن‌ها است. مبلغ پرداختی هم نباید کمتر از حداقل مزد قانونی باشد. (ماده ۴۳)
مرخصی‌های روزهای پنجشنبه، ۴ ساعت در نظر گرفته میشود.
مرخصی استحقاقی در مشاغل معمولی و سخت و زیان آور چطور محاسبه میشود؟
به استناد ماده ۶۵ قانون کار مرخصی سالیانه کارگرانی که به کارهای سخت و زیان آور اشتغال دارند ۵هفته است.استفاده از این مرخصی، حتی الامکان در دو نوبت و در پایان هر شش ماه کار صورت می‌گیرد. قابل ذکراست درمشاغل سخت و زیان آور میزان مرخصی استحقاقی افزایش می‌یابد و به ۵ هفته درسال (تقریبا ۳ روزدر ماه)می‌رسد. با این حال ماده ۶۵ قانون کار تصریح دارد که حتی الامکان در مورد این مشاغل استفاده ازمرخصی باید دردو نوبت در طول سال صورت گیرد.
مرخصی استعلاجی چیست؟ مرخصی ایام بیماری
یکی از مرخصی‌های چالش برانگیز کارگران مرخصی استعلاجی است که باید به تایید سازمان تامین اجتماعی برسد.در قانون کار هیچ محدودیتی برای گرفتن مرخصی استعلاجی کارگران مشمول قانون کارپیش بینی نشده و به هرمیزان که پزشک معالج تجویز کرده باشد، امکان استفاده از مرخصی استعلاجی وجود دارد؛ منتهااین نوع مرخصی اعم از کوتاه مدت یا بلندمدت تابع ضوابط و مقررات قانون تامین اجتماعی است، به نحوی که مدت مرخصی استعلاجی باید توسط پزشک معتمد و معالج و یا کمیسیون پزشکی سازمان تامین اجتماعی تایید شود تا هم جزوسوابق کار و بازنشستگی کارگران به شمار آید و هم مشمول پرداخت غرامت و دستمزدشود.
(ماده ۷۴ قانون کار و۵۹ قانون تامین اجتماعی)سقف مرخصی استعلاجی چهار ماه است ولی اگر پزشک معتمد و شورای عالی پزشکی تائید کنند و مرخصی به یک سال برسد و بیماری صعب الاعلاج باشد کارگررا بازنشسته می‌کنند.مرخصی استعلاجی کمتر از ۳ روز در قانون کارطبق قانون برای مرخصی استعلاجی سقفی در نظر گرفته نشده است.
در واقع با توجه به نا مشخص بودن نوع بیماری و مدت زمانی که برای درمان مورد نیاز است سقفی برای مرخصی استعلاجی وجود ندارد و تا زمانی که پزشک یا مراجع ذیصلاح تامین اجتماعی مرخصی استعلاجی را تایید کنند مرخصی می تواند ادامه داشته باشد.مرخصی استعلاجی درصورتی که در هر نوبت کمتر از ۷ روز باشد یا در طول سال کمتر از ۱۵ روز باشد تایید پزشک معالج برای آن کافی است. درصورتی که مدت استراحت از ۱۵ روز فراتر برود باید برای مرخصی از ۱۵ تا ۶۰ روز بایدمورد تایید پزشک معتمد سازمان قرار بگیرد. برای مدت های بیشتر از ۶۰ روز نیز باید مرخصی استعلاجی به تاییدشورای پزشکی تامین اجتماعی برسد.
مرخصی ساعتی چیست و سقف مجاز آن چقدر است؟
مرخصی ساعتی بخشی از مرخصی استحقاقی بوده و از میزان آن کسر میشود و فرد برای برخی کارهای روزانه از آن استفاده می‌کند که در کارگاه‌ها و شرکت‌های مختلف متفاوت است. در برخی شرکت‌ها دو ساعت و برخی دیگر تا ۵ ساعت و حتی ۶ ساعت در روز هم مجاز است اما در هر صورت جمع مرخصی‌های ساعتی زمانی که به ۸ساعت برسد، یک روز مرخصی محسوب میشود. افراد معمولا درصورت وجود کارهای خیلی ضروری یا کارهای اداری که نیاز به مراجعه صبح دارد از این نوع تعطیلی کاری استفاده می‌کنند.
نکته دیگر اینکه اگر در شرکتی افراد ساعات کاری روز پنجشنبه را موظف باشند در طول هفته پر کنند و به صورت توافقی پنجشنبه تعطیل باشد بنابراین استفاده از مرخصی استحقاقی در طول هفته نیابد بیشتراز مجموع ساعاتکاری موظفی گردد و اگر میزان مرخصی ساعتی بیشتر از کل مرخصی استحقاقی درطول ماه شود در واقع حکم مرخصی بدون حقوق و کسر از کار را خواهد داشت و کارفرما می‌تواند برای آن ساعت بیمه هم پرداخت نکند.
ماده ۷۰ قانون کار می‌‌گوید، مرخصی کمتر از یک روز کار جزو مرخصی استحقاقی منظور میشود.دربرخی ادارات وسازمان‌ها عنوان «مرخصی کمتر از دو ساعت و سه ساعت» برای انجام کارهای ضروری کارگران تعریف شده که بیش از آن، مرخصی یک روز کامل محاسبه میشود.مرخصی ازدواج و مرخصی فوت در قانون کارکلیه کارگران در صورت ازدواج دائم، فوت همسر، پدرو مادر و فرزندان می توانند از ۳روزمرخصی با حقوق به عنوان مرخصی ازدواج یا مرخصی فوت استفاده کنند(ماده ۷۳). مشمول این قانون درمورد ازدواج دائم، فوت همسر، پدر،مادر و فرزندان حق برخورداری از ۳ روز مرخصی با استفاده از مزد راخواهند داشت.
مرخصی ازدواج و مرخصی فوت هر دو با مرخصی استحقاقی تفاوت دارند و به طور جداگانه محاسبه می شوند. طبق قانون کار استفاده از مرخصی ازدواج و مرخصی فوت به هیچ وجه به عنوان مرخصی استحقاقی محاسبه نمی شود. ضمنا طبق ماده ۷۳ قانون کار، زمان استفاده از این مرخصی ها همزمان با فوت همسر،پدر، مادر و فرزندان و یا ازدواج دائم بوده و قابل انتقال نیستند.
بنابراین نمی توان مرخصی ازدواج یا مرخصی فوت را به زمانی دیگر منتقل و از آن استفاده کرد.مرخصی بین تعطیلی؛ چالش کارمندان گاهی برای مثال بعداز تعطیلی جمعه یکشنبه و دوشنبه هم تعطیل رسمی اعلام می شود و شاغل تمایل دارد که شنبه را هم ازتعطیلی کاری استفاده کند. در صورت انجام این کار،روزهای یکشنبه و دوشنبه تعطیل رسمی بوده اما شنبه،جزو مرخصی استحقاقی فرد محسوب شده و از آن کسر می‌گردد که اصلاحا در قانون مرخصی بین التعطیلی گفته میشود.
مرخصی زایمان چند روز است و چند بار قابل استفاده است؟
طبق ماده واحده قانون اصلاح قوانین تنظیم جمعیت و خانواده مصوب ۲۰/۰۳/۹۲ مدت مرخصی زایمان زنان شاغل در بخش‌های دولتی وغیر دولتی ۹ ماه تمام است. همسران افراد یاد شده (زنان شاغل) نیزاز دو هفته مرخصی اجباری (تشویقی با استفاده از مزد) علاوه بر مرخصی‌های استحقاقی از بدو تولدنوزاد برخوردارمی‌شوند.
البته لازم به ذکر است که در بخش خصوصی و شرکت‌های مشمول قوانین صندوق تامین اجتماعی همچنان مرخصی زایمان برمبنای ۶ ماه به زنان شاغل تعلق می‌گیرد و مرخصی اجباری همسران آن‌ها نیز تنها در صورت تایید کارفرما قابل استفاده است. مرخصی زایمان جزو سوابق زن کارگر محسوب و در این مدت ازطرف سازمان مذکور غرامت ایام بارداری به بیمه شده پرداخت میشود. (ماده ۶۷)مرخصی بارداری و زایمان کارگران زن ۹ ماه است.
حقوق این ایام، توسط سازمان تأمین اجتماعی پرداخت میشود و کارفرما در لیست واردمی‌کند. براساس تبصره ۱، ماده ۷۵ قانون کار پس از پایان مرخصی زایمان، کارگر زن به کار سابق خود بازمی‌گردد و این مدت با تائید سازمان تأمین اجتماعی جزء سوابق خدمت وی محسوب میشود.
مرخصی حج در قانون کار؛ مرخصی بدون حقوق
مرخصی حج یکی دیگر از انواع مرخصی در قانون کار است. هر کارگر حق دارد به منظور ادای فریضه حج واجب در تمام مدت کار خویش فقط برای یک نوبت یک ماه به عنوان استحقاقی استفاده نماید. ماده ۶۷ قانون کارمی‌گوید، هر کارگر حق دارد در تمام مدت کار خود تنها برای یک نوبت به منظور ادای فریضه حج واجب تمتع یک ماه مرخصی حج بگیرد. کارگر می‌تواند از ۳۰ روز مرخصی تحت عنوان «مرخصی استحقاقی» به شرطی که ۳۰روز مرخصی ذخیره داشته باشد، بهره‌مند شود و چنانچه مرخصی طلب نداشته باشد باید از مرخصی حج به صورت بدون حقوق استفاده کند.
مرخصی بدون حقوق طبق قانون کار به چه شکل است؟
مرخصی بدون حقوق حداکثر ۲ سال است. در طول مرخصی بدون حقوق قرارداد کار به حال تعلیق درمی‌آید وپس از مرخصی، کارگر به کار سابق خود بازمی‌گردد. ماده ۱۶ قانون کار درباره مرخصی بدون حقوق است.
استفاده از این مرخصی باید با موافقت کارفرما صورت بگیرد، چون نظر قانونگذار در خصوص قراردادکارگرانی که مطابق این قانون از مرخصی تحصیلی یا دیگر مرخصی‌های بدون حقوق استفاده می‌کنند،این است که قرارداد کار به حال تعلیق درآید و پس از آن کارگر به کار سابق باز گردد.موارد استفاده ازمرخصی بدون حقوق شامل تحصیل، انجام سفر‌های طولانی، امور شخصی، گرفتاری‌های خانوادگی، تغییر کار و گذراندن دوره آزمایشی برای کار جدید است. مرخصی بدون حقوق حداکثر دو سال است که در صورت استفاده از مرخصی تحصیلی، به مدت دو سال دیگر قابل تمدید است.از مرخصی‌های بدون حقوق، مرخصی تحصیلی است که به مدت دوسال دیگر قابل تمدید است. در موارد فوق باید درخواست به کارفرما ارائه و مورد موافقت قرار گیرد.
چنانچه کارگر استحقاقی نداشته باشد و از طرفی نیاز به مرخصی داشته باشد مجاز است با موافقت مسئول ذیربط از مرخصی بدون حقوق استفاده نماید و سقف استفاده از آن در طول سال، یک ماه است.
مرخصی پاس شیر در قانون کار
براساس ماده ۶ قانون ترویج تغذیه نوزاد با شیر مادر و نیز حمایت از مادران شیرده، کارگر زن مجاز است برای مدت دو سال، یعنی تا دو سالگی نوزاد روزانه به مدت یک ساعت از مرخصی ساعتی به منظورشیردهی به نوزاد استفاده کند. لازم به ذکر است که این زمان می‌تواند در ابتدای شروع ساعت کاری و یا در انتهای ساعات کاری در نظر رفته شود. ضمناً برای مادرانی که صاحب فرزندان دو قلو یا چند قلو هستند روزانه به مدت دوساعت از مرخصی ساعتی می‌توانند برخوردار شوند.
مرخصی‌های استفاده نشده چیست؟
براساس ماده ۶۶ قانون کار، کارگر نمی‌تواند بیش از ۹ روز از مرخصی سالیانه خود را ذخیره کند واگر شخصی در طول سال از استفاده نکند، می‌تواند کل مبلغ مربوط به انواع مرخصی خود را ازشرکت دریافت نماید، اما اگربخواهد می‌تواند ۹ روز آن را ذخیره کند و مابقی آن باید در پایان سال به کارگر پرداخت شود.
براساس قانون مدیریت خدمات کشوری کلیه کارکنان دولتی مجاز به ذخیره مرخصی خود تا سقف ۱۵ روزهستند.مرخصی همواره می‌تواند به عنوان یک عامل تشویقی برای کارمندان محسوب شود و همکاری کارفرمایان با آن‌ها برای استفاده از انواع مرخصی در این زمینه راهگشاست.در هر حال رفتن کارمندان به مرخصی سبب افزایش انرژی و روحیه‌ی آن‌ها میشود و قادر خواهند بودبا خلاقیت بیشتری مسائل و موضوعات مربوطه را پیش ببرند.
آیا مبلغ مرخصی به ورثه کارگر تعلق می‌گیرد؟
در صورت فوت کارگر میزان مرخصی باقیمانده وی بر حسب حقوق روزانه محاسبه و به ورثه آن پرداخت میشود البته برای دریافت این مبلغ باید مراحل قانونی وراثت طی گردیده و تعداد وراث و یا قیم آن‌هاکاملامشخص باشد و مبلغ طبق قانون به آن‌ها پرداخت میشود.البته اگر روزهای ذخیره داشته باشد درغیر این صورت چیزی به ورثه تعلق نخواهد گرفت و در صورت از کارافتادگی کارگر و یا بازنشستگی یاتعطیلی کارگاه میزان مرخصی‌های باقیمانده محاسبه و به فرد پرداخت میشود. پرداخت مبلغ تعطیلی کاری در این مواقع به صورت جداگانه صورت نمی‌گیرد بلکه در کنار محاسبه سایر حق و حقوق کارگر این موضوع هم بررسی ومحاسبه شده و به مجموع طلب شخص افزوده میشود.
نحوه محاسبه مرخصی کارگران اعلام شد
اگر کارگری بیش از یک روز مرخصی بگیرد و در طول مدت مرخصی استحقاقی جمعه و یا تعطیل رسمی دیگر وجود داشته باشدتعطیلات رسمی جزو مرخصی استحقاقی کارگر محسوب نخواهند شد.
در کارهای عادی معادل ۷ ساعت و ۲۰ دقیقه در نظر گرفته شده است. ممکن است در برخی کارگاه‌ها ودر برخی مشاغل کار روزانه برابر با این ساعات کار، بیشتر و یا کمتر باشد. در کار‌هایی که ساعات کارروزانه ۷ ساعت و ۲۰ دقیقه است، اگر کارگری از مرخصی استحقاقی به مدت یک یا چند روز استفاده نمایدبه ازای هر روز مرخصی به مدت ۷ ساعت و ۲۰ دقیقه از کل مرخصی استحقاقی وی کسر میشود.
ممکن است در برخی موارد کارگر نیاز داشته باشد از مرخصی کمتر از یک روز استفاده کند. به عنوان مثال اگر کارگری بخواهد به مدت ۴ ساعت از یک روز کاری را مرخصی ساعتی بگیرد، در چنین شرایطی این مدت مرخصی به صورت یک روز کامل از مرخصی وی کسر نمی‌شود، بلکه برابر با همان ساعاتی که از مرخصی استفاده نموده، از کل مرخصی استحقاقی وی کسر می شود.
در ماده ۷۰ قانون کار نیز این موضوع پیش بینی شده است و مرخصی‌های کمتر از یک روز نیز جزو مرخصی استحقاقی محسوب شده اند.
اگر کارگری بیش از یک روز مرخصی بگیرد و در داخل مدت مرخصی استحقاقی جمعه و یا تعطیل رسمی دیگر وجود داشته باشد تعطیلات رسمی جزو مرخصی استحقاقی کارگر محسوب نخواهند شد.
به عنوان نمونه کارگری از چهارشنبه تا یک شنبه هفته بعد مرخصی می گیرد. از چهارشنبه تا یک شنبه ۵ روز است. چون یکی ازروز‌ها جمعه است بنابراین ۴ روز از مرخصی کارگر کسر میشود. در کارهای نوبت کاری که جمعه و یا تعطیل رسمی جزو موظفی کارگر است، این روال صحیح نیست.
