به دلیل اهمیت رفاه و کار اجتماعی در دولت و پیش نیاز های لازم برای اجرای قوانین مربوط به رفاه حال شهروندان، اداره کار فعالیت خود را آغاز کرد. به طور تقریبی می توان گفت که بیش از ۱۲۰ کشور دنیا از فعالیت های اداره کار و رفاه اجتماعی بهره می برند؛ حال آنکه این اداره با اسامی مختلف و تحت عنوان های مختلف در کشور ها در حال فعالیت و خدمت رسانی به نیروی کاری است. مقوله های مختلفی در وزارت خانه تعاون، رفاه و تأمین اجتماعی مطرح است که از جمله این مقوله ها عبارتند از:
تلاش برای رسیدن به عدالت اجتماعی در کشور
فراهم کردن شرایطی برای ایجاد امنیت در سطوح مختلف اجتماعی
ایجاد بستر های مناسب به منظور تحقق رشد و پیشرفت در آبادانی کشور
ایجاد بستری مناسب به منظور افزایش بازدهی کار و در طرف مقابل، کاهش نقصان کاری به وسیله افزایش انگیزه در کارکنان دولت
تلاش برای تامین معیشت و فراهم آوردن امکانات زندگی راحت
تلاش برای تزریق عزت نفس در خانواده و اعضای آن
فراهم کردن شرایط مناسب برای ایجاد همدلی و همکاری بین تیم کارگران و کارفرمایان

ادارات کار
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی
وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ایران پس از تصویب مجلس شورای اسلامی در ۸ تیر ۱۳۹۰ و تصویب شورای نگهبان در ۱۲ تیر در راستای طرح کوچک‌سازی دولت، با ادغام سه وزارت رفاه و تأمین اجتماعی،وزارت کار و اموراجتماعی و وزارت تعاون تشکیل شد. تصدی این وزارت در ابتدا و پس از تصویب مجلس برعهده عبدالرضا شیخ‌الاسلامی بود. از ۳ شهریور ۱۴۰۰ حجت‌الله عبدالملکی مسئولیت این وزارتخانه را بر عهده دارد.
بحران صندوق‌های بازنشستگی در ایران از مهمترین چالش‌های وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی دردولت سیزدهم است. مطالعات صورت گرفته فقدان نهاد ناظر تخصصی بر صندوق‌های بازنشستگی را از دلایل اصلی این بحران می‌داند.
وزیران
نخستین وزیر وزارت‌خانهٔ ادغامی عبدالرضا شیخ‌الاسلامی است که با ۲۰۴ رأی موافق، ۳۱ مخالف و ۱۰ممتنع رأی آورد. وی در تاریخ ۱۵ بهمن ۱۳۹۱ استیضاح و برکنار شد. در ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۲ نمایندگان مجلس، با ۲۰۰ رأی موافق، ۴۰ رأی مخالف و ۱۲ رأی ممتنع از مجموع ۲۵۲ آرای مأخوذه، اسدالله عباسی را برای تصدی وزارت کار، تعاون ورفاه اجتماعی برگزیدند.
با آغاز کار دولت یازدهم و دوازدهم، علی ربیعی برای تصدی وزارت تعاون به مجلس معرفی شدو ازمجلس دو بار رأی اعتماد گرفت اما در سال ۱۳۹۷ با استیضاح از کار برکنار شد. پس از او محمدشریعتمداری عهده‌دار این وزارتخانه شد. در دولت سیزدهم حجت‌الله عبدالملکی با ۱۹۱ رای موافق عهده‌دار این وزارتخانه شد.
تاریخچه
وزارت تعاون
فعالیت تعاونی در ایران سابقه دیرپایی ندارد. اولین شرکت تعاونی در ایران در سال ۱۳۱۴ تأسیس شد. در دوران محمدرضا پهلوی کمک‌های فراوانی را اصل ۴ جهت توسعه بخش تعاون در ایران کرد. رویداد اصلاحات ارضی زمینهٔ فعالیت‌های تعاونی در ایران را گسترش داد.
پس از انقلاب ۵۷ هم‌زمان با رویگردانی مقطعی انقلابیان از سرمایه‌داری گرایش به فعالیت تعاونی افزایش یافت. قانون اساسی ایران در اصل ۴۳ و ۴۴ به لزوم گسترش تعاونی‌ها اشاره کرده‌است.مجلس سوم قانون تعاون مصوب ۱۳ شهریور ۱۳۷۰ در ۱۲ فصل و ۷۰ ماده تدوین کرد و وزرات تعاون براساس این قانون فعالیت خود را آغاز کرد.
وزارت رفاه و تأمین اجتماعی
وزارت رفاه و تأمین اجتماعی در سال ۱۳۸۳ و پس از تصویب قانون نظام جامع تأمین اجتماعی در مجلس ششم تشکیل شد.
قانون نظام جامعه تأمین اجتماعی در آذر ۱۳۸۲ در مجلس ششم تصویب شد و معرفی وزیر و تشکیل وزارتخانه به مجلس هفتم (که کنترل آن در اختیار محافظه‌کاران قرار داشت) موکول شد. در ابتدای آغاز به کار مجلس هفتم برخی ازنمایندگان در لزوم تشکیل این وزارتخانه تشکیک کردند تا جاییکه رمضان‌زاده سخنگوی دولت خاتمی لزوم قانونی تشکیل این وزارتخانه بر اساس مصوبات مجلس قبل را یادآور شد. سرانجام شریف‌زادگان به عنوان اولین وزیر رفاه و تأمین اجتماعی از مجلس رأی اعتماد گرفت.
اهداف و برنامه‌ها
هدف اولیهٔ تأسیس این وزارتخانه تجمیع همه نهادهای خدماتی حمایتی و بیمه‌گر همچون سازمان تأمین‌اجتماعی،سازمان بهزیستی، سازمان خدمات درمانی، هلال احمر، سازمان حوادث غیر مترقبه،سازمان اورژانس کشور، کمیته امداد امام خمینی، بنیاد جانبازان و مستضعفان، بنیاد شهید، سازمان بازنشستگی، صندوق بیمه روستاییان و … و پایان دادن به تشتت گسترده در ارائه خدمات حمایتی و بیمه‌ای در کشور بود.مسئولان اعلام کردند که نظام جامع اطلاعات ایرانیان را فراهم خواهند آورد تا بر اساس آن کد تأمین اجتماعی (درآمریکا: Social Security Number) برقرار شود. (اقدامی که تاکنون صورت نگرفته). محمد ستاری‌فر از معاونان خاتمی و یکی از طراحان این سازمان می‌گوید: «اگر اغراق نباشد باید بگویم من شخصاًدرجه اعتبار این قانون را بعد از قانون اساسی می‌دانم.»
یکی از معاونان سازمان تأمین اجتماعی نیز گفت که وزارت رفاه باید همهٔ افراد را تا دو سال پس ازتأسیس تحت پوشش قرار دهد.
مخالفان
تشکیل این وزارتخانه با مخالفت وزیر بهداشت و رؤسای دانشگاه‌های علوم پزشکی مواجه گردید.مسعود پزشکیان وزیر وقت بهداشت درمان و آموزش پزشکی معتقد است که:” وقتی دولت در الفبای ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به مردم مشکل دارد و قدرت پرداخت منابع مالی را ندارد چگونه می‌خواهد وزارت رفاه برای مردم درست کند؟” سازمان تأمین‌اجتماعی که بر اساس این قانون به وزارتخانه تبدیل شد) پیشتر زیرمجموعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار داشت.
هم چنین برخی از نهادهای کارگری پیرامون استفاده از منابع صندوق تأمین اجتماعی (که از محل پرداخت حق بیمه کارگران در نیم قرن گذشته جمع‌آوری شده‌است) در سایر مصارف ابراز نگرانی کردند.
موافقان
به گفته نمایندگان مدافع طرح بیش از ۲۵٪ از بودجه کل کشور صرف مسایل امور خدماتی، حمایتی ودرمانی می‌شود،اما هیچ وزارتخانه‌ای پاسخگوی این هزینه‌ها و همچنین وضعیت خدمات حمایتی ورفاهی در کشور نیست. به گفته نمایندگان سازمان‌های مختلفی در این امور مشغول هستند که تعدد آنان منجر به موازی‌کاری و تلف شدن بخش عمده‌ای از بودجه کشور می‌شود. همچنین با گذشت بیش از دو دهه از انقلاب اسلامی هنوز اهداف اصل ۴۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی محقق نشده‌است.
وزیران
اولین وزیر معرفی شده برای این پست در دولت خاتمی شریف‌زادگان رئیس وقت سازمان تأمین اجتماعی بود که موفق به کسب رأی اعتماد از مجلس هفتم شد.محمود احمدی‌نژاد ابتدا سید مهدی هاشمی را برای پست وزارت به مجلس هفتم معرفی کرد اما موفق به احراز رأی اعتماد مجلس نشد. وی سپس پرویز کاظمی را معرفی کرد که از مجلس رأی اعتماد گرفت. احمدی‌نژاد یکسال بعددر مهر ۱۳۸۵ او را نیز برکنار کرده و عبدالرضا مصری را به مجلس معرفی کرد.
مصری نماینده کرمانشاه در مجلس هفتم و پیش از آن سابقه فعالیت در سازمان زندان‌ها و کمیته امداد را داشته‌است. هم‌زمان با معرفی وی برخی از نمایندگان طرح انحلال وزارت رفاه و انتقال سازمان تأمین اجتماعی به وزارت بهداشت و درمان (همچون گذشته) را تصویب کردند که به فرجام نرسید.
شریف زادگان
دکتر شریف زادگان که مسئول کمیته قشرها میر حسین موسوی در انتخابات سال ۱۳۸۸ بود در بهمن سال ۱۳۸۹ توسط نیروهای امنیتی بازداشت شد.
کاظمی
وی دومین وزیر کار در مجلس گفت:حوزه فعالیت وزارت رفاه براساس قانون ساختار نظام جامع رفاه وتأمین اجتماعی حوزه بیمه‌ای، حمایتی و توانبخشی از طریق اعطای یارانه و کمک مالی به افراد وخانواده‌های نیازمند و حوزه امدادی شامل، امداد و نجات در حوادث غیرمترقبه است.
پیش‌بینی می‌شود بیمه‌شدگان سازمان تأمین اجتماعی در سال ۸۸ بالغ بر ۸ میلیون و ۵۰۸ هزار و ۵۴۳نفر و سازمان بازنشستگی کشوری یک میلیون و ۴۳۴ هزار نفر خواهند شد که مجموعاً ۹/۹ میلیون نفر را(حدود ۵۶ درصد جمعیت ۷۰میلیونی کشور را) شامل می‌شوند که با توجه به منابع و مصارف کنونی آینده‌ای خطرناک برای بیمه شدگان پیش‌بینی می‌شود.
وی پس از برکناری از پست وزارت در مصاحبه‌ای گفت که پس از دو-سه جلسه ۴۵ دقیقه‌ای گفتگو با ثمره هاشمی (ازنزدیکان احمدی‌نژاد و خود او) به عنوان وزیر معرفی شده‌است.
عبدالرضا مصری
وی که دارای مدرک کارشناسی علوم اجتماعی است آبان ۱۳۸۵ با ۱۹۱ رأی موافق از مجموع ۲۵۹ نماینده حاضر به عنوان سومین وزیر رفاه و تأمین اجتماعی آغاز به‌کار کرد.
صادق محصولی
صادق محصولی (۱۳۳۸ در ارومیه) وزیر کشور دولت نهم و وزیر رفاه در دولت دهم جمهوری اسلامی است. محصولی بااینکه پس از انتخابات بحث‌برانگیز دهم در سمت خود به عنوان وزیر کشور ابقا نشد اما سرانجام در روز ۲۵ آبان ۱۳۸۸ با رأی ضعیف نمایندگان مجلس شورای اسلامی (۱۴۹ رأی موافق از مجموع ۲۶۵ رأی ماخوذه) به عنوان وزیر رفاه و تأمین اجتماعی انتخاب شد. پیشتر محمود احمدی‌نژاد، فاطمه آجرلو را برای این سمت معرفی کرده بود که با رأی عدم اعتماد نمایندگان از این سمت بازماند.
بانک نوآوران رفاه و تأمین اجتماعی
وزارت رفاه خرداد ۱۳۸۷ اعلام کرده در راستای منویات حضرت امام خامنه‌ای و نامیدن سال ۱۳۸۷ به عنوان سال نوآوری و شکوفایی این بانک را تأسیس کرده‌است.
وزارت کار و امور اجتماعی
وزارت کار و امور اجتماعی یکی از بخش‌های دولت بود. البته نام و دامنه کاری این نوع از وزارتخانه در هرکشوری تااندازه‌ای متفاوت است. برای نمونه در کشور هلند نام این نهاد، «وزارت امور اجتماعی و موقعیت شغلی» است که بخش بزرگی از فعالیت‌های آن در زمینه امور پرداخت کمک‌هزینهٔ رفاهی به بیکاران تشکیل شده‌است.
آبان سال ۱۳۲۳ در «وزارت پیشه و هنر»، اداره مستقلی به نام اداره کل کار تشکیل شد این ادارهٔ کل ابتدا برای رسیدگی به اختلافات تصویب‌نامه‌ای تنظیم کرد که در فروردین سال ۱۳۲۴به تصویب هیئت وزیران رسید. اولین طرح قانون کار در تاریخ ۲۸ اردیبهشت سال ۱۳۲۵ و در زمان تعطیلی مجلس به تصویب هیئت وزیران رسید. از آنجاکه با تصویب قانون کار، سازمان کوچک اداره کل کار، قادر به حل و فصل امور کارگری نبود و از طرف دیگر یکی از گردانندگان حزب توده نیز در راس وزارت پیشه و هنر قرارگرفته بود و حکومت وقت به سبب مخالفت‌های سیاسی حزب مزبور، مایل نبود امورکارگری کشور را سلطه و اختیار وی قراردهد، لذا با تصویب هیئت دولت در ۱۳/۵/۱۳۲۵وزارتخانه جدیدی به نام وزارت کار و تبلیغات از ادغام اداره کل کار، اداره کل انتشارات و تبلیغات و اداره عمران و اصلاحات وزارت کشور تشکیل و مأمور اجرای قانون کار گردید.
در سال ۱۳۲۵ مظفر فیروز اولین وزیر وزارت کار و تبلیغات معرفی شد.تاریخچه وزارت کار و امور اجتماعی را می‌توان به دو دوره قبل و بعد از انقلاب اسلامی ۱۳۲۵ تا ۱۳۵۷ و ۱۳۵۷ تا ۱۳۸۲تقسیم کرد. در سال ۱۳۲۵ بعد از تصویب وزارت کار و تبلیغات توسط هیئت دولت، سرانجام در سال ۱۳۲۸ اجازه قانونی تأسیس وزارت کار از طرف مجلس به دولت داده شد و وزارت کار موجودیت قانونی پیدا کرد.
هدف و وظایف وزارت کار و تبلیغات در بدو امر با توجه به شرایط اجتماعی و سیاسی آن زمان به شرح ذیل بود:
ایجاد مرجع بی‌طرف صلاحیتدار برای حل اختلافات کارگر و کارفرما و تمرکز امور مربوط به کار و مراقبت درتهیه اجرای مقررات قانون کار و قانون بیمه کارگران و حمایت و تأمین بهداشت و رفاه کارگران و برقراری روابط با تشکیلات بین‌المللی کاردر کشور ایران فعالیت‌های این نهاد متمرکز بر تنظیم روابط کار و صیانت ازنیروی کار و ایجاد بستر اشتغال زایی بود.
از جمله فعالیت‌های دیگر وزارتخانه می‌توان به برگزاری هرساله جشنواره کارآفرینان برتر کشور اشاره کرد. تمرکزعمده این جشنواهر بر روی استارت آپ‌ها و مقوله تخصصی کارآفرینی بوده که در این امر تا حد زیادی موفقتهایی نیز به همراه داشته‌است.
پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان
پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان تلاشی است که از بهمن ماه سال ۱۳۹۲ در جهت تحقق ایجاد شناسنامه رفاهی-اقتصادی افراد توسط معاونت رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی آغاز شد. این پایگاه از تجمیع و اتصال ۶۲ منبع داده‌ای از ۲۶ دستگاه دولتی شکل گرفته است. در حال حاضر، ۲۲۱ فیلداطلاعاتی از طریق اطلاعات این پایگاه شناسایی شده‌اند که ابعاد مختلف هویتی شهروندان را به صورتمستقیم و غیرمستقیم توصیف می‌نمایند که در امر سیاست‌گذاری‌های مختلف بسیار ضروری هستند. بخشی از خروجی‌های پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان به صورت وب‌سرویس در اختیار ۲۰ سازمان مختلف قرار گرفته ­است. علاوه‌برآن، خدمات تحلیلی نیز به تعدادی از سازمان‌ها ارائه شده است. این خدمات شامل استحقاق‌سنجی، بررسی همپوشانی، داده‌کاوی، وسع‌سنجی و … می‌شود.
همچنین در راستای تکالیف مبنی بر ایجاد نظام متمرکز تامین اجتماعی و تاکیدات وزیر وقت تعاون مبنی برپایدار ماندن فعالیت‌های مرتبط با پایگاه ملی رفاه ایرانیان و به‌روزرسانی‌ها در ساختار رسمی وزارتخانه با پیشنهاد مرکز فناوری اطلاعات، ارتباطات و تحول اداری و تایید امور ساختارهای سازمانی سازمان اداری و استخدامی کشور، «دفتر اطلاعات رفاه ایرانیان» ذیل معاونت رفاه اجتماعی ایجاد شد. «گروه راهبری پایگاه اطلاعات رفاه اجتماعی»، «گروه تحلیل توصیفی و اطلاعات رفاه اجتماعی»، «گروه مدیریت اطلاعات و حاکمیت داده رفاه اجتماعی» و «گروه استحقاق‌سنجی و آزمون وسع» در سامانه ملی مدیریت ساختاردستگاه‌های اجرایی کشور، گروه‌های زیرمجموعه این دفتر هستند.